Opiniestukken

1. Overzicht van de opiniestukken (met per opiniestuk de link naar het stuk)
(in chronologische volgorde m.b.t. publicatiedatum)
2. De tekst van de opiniestukken

1. Overzicht van de opiniestukken (met links)

68. Redactie De Toneelcentrale: Kwaliteitscollege / link
67. Dr. P.G.P. Herfs: Wanneer krijgen we weer les? Klagen over een onderwijsvernieuwing / dit stuk is online niet beschikbaar: zie tekst op deze pagina 

66. Prof. dr. R.A.J. van Gestel: Ontslag van ROC docente vanwege kritisch boek onterecht... / link
65. Drs. T. Jansen: Hof Den Bosch: Ontbinding arbeidsovereenkost docente Paula van Manen was ongeoorloofde inbreuk op haar vrijheid van meningsuiting / link
64. T. van Gelder:  De overwinning van Paula van Manen bij het Gerechtshof in Den Bosch vandaag markeert een einde aan een lange (juridische) strijd voor de vrijheid van meningsuiting / link
63. Hoofdredactie Trouw: Claimcultuur op hbo moet voorkomen worden / link
62. I. Breetvelt & dr. S. Tauber: Verstoorde arbeidsverhouding als ontslaggrond ondermijnt sociale veiligheid / link
61. Prof. mr. B. Barentsen: Ontslag vanwege publicatie boek / link
60. Mr. J.A. Veldkamp: Wie schrijft die blijft (niet) / link
59. Mr. M.M. Govaert: NOOT bij arrest Hoge Raad d.d. 7-10-2022 / dit stuk is online niet beschikbaar: zie tekst op deze pagina 

58. Redactie Beroepseer: Expo 'lastpakken voor de klas' wordt heropend door Paula van Manen in het Theo Thijssen Museum / link
57. C. Berghoef: 'Ons MBO' / link
56. Prof. mr. B. Barentsen & prof. mr. S.F. Sagel: Kroniek van het sociaal recht; 5.5. Vrijheid van meningsuiting en ontslag / link 

55. Prof. dr. R.W. Kreis: Over functiegerichte en procesgerichte bedrijfsvoering / link

54. Redactie Beroepseer: Webinar over arrest Hoge Raad inzake Paula van Manen en de vrijheid van meningsuiting / link
53. Prof. dr. R.A.J. van Gestel: Ontslag kritische ROC docente moet herbeoordeeld worden aldus de Hoge Raad / link

52. Mr. J.S. Buiting: Vrijheid van meningsuiting van de docent / link
51. A. Truijens: De eerste, hoognodige 'stapjes' op weg naar een ander onderwijsstelsel / link

50. Redactie BON: Hoge Raad vernietigt uitspraak in zaak-Paula van Manen / link
49. Mr. J.B.B. Heinen: Vrijheid van meningsuiting en ontslag / link 

48. Mr. W.E. Pors & mr. E.M. Tjon-En-Fa: De vrijheid van meningsuiting van docenten / link
47. Drs. A.D. Wiersma: Felicitatie van minister Dennis Wiersma / link
46. M. Schmeier: Gewoon goed lesgeven / link
45.  J. Jeronimoon:  De column van Jesse Jeronimoon / link
44. Drs. A.D. Wiersma: Wat vindt de minister van het boek van Paula van Manen? / link
43. Drs. J. Evers: Lastpakken voor de klas / link

42. Drs. J. Lepeltak: Advies aan Hoge Raad: kritiek op het onderwijs is geen reden van ontslag / link
41. Redactie Beroepseer: Er hangt een mooie uitspraak van Hoge Raad in de lucht over vrijheid van meningsuiting docenten / link
40. Prof. dr. mr. R.H. de Bock: Conclusie van de procureur-generaal bij de Hoge Raad d.d. 11-3-2022 / link
39.  Dr. E.J. Bomhoff: Nog maximaal 389 dagen met Rutte / link

38. H.J. Beertema: De rechtsbescherming van leraren en docenten - Tweede Kamer / link

37.  Drs. J. Lepeltak: De influencers 2021: Ton van Haperen en Paula van Manen / link
36. H.J. Beertema: Begroting OCW 2022 - Tweede Kamer / link

35.  T. Rekkers: Oorlog en georganiseerde diefstal / link
34. T. Rekkers: Rechtspositie OR-leden onder vuur! / link

33. F. van der Velde: Wanneer krijgen we weer les? / link

32. Prof. dr. G. Buelens: Over de ROC-docent die een boek schreef en ontslagen werd / link

31. J. Jeronimoon: Zorg voor Onderwijs: De column van Jeronimoon / link

30. Dr. T. Bastings: Zorg voor Onderwijs: Ton Bastings / link

29.  Drs. C.S. van Praag: Ontslagen vanwege gezond verstand / link 
28. Prof. dr. R.W. Kreis: Medisch specialisten in dienstverband, de emotie voorbij / link

27. C. Berghoef: Open brief aan Paula van Manen, schrijfster van 'Wanneer krijgen we weer les?' / link
26. Dr. A. Verbrugge e.a.: Zaak-Paula van Manen: Onze brief aan de raad van toezicht van ROC (...) / link

25. Dr. B. Bouhuijs: Je mag in Nederland ontslagen worden als je een kritisch boek schrijft / link
24. Mr. M. de Witte-van den Haak e.a.: Een boek schrijven: reden voor ontslag?! / link
23.  A. Truijens: De ontslagen mbo-docent Paula van Manen is een dappere krijger / link
22. M. van Schijndel: Ben jij een loonslaaf opbouwwerker, of een gewaardeerde dwarsdenker? / link

21. T. van Gelder: Hoe zit het met de professionele autonomie van de docent? / link
20.  Prof. dr. J.H.T. Joosten: "Hoe sta je erbij?" / link

19. Dr. C. Aalberts: Laat de politiek bij onderwijsvernieuwing alsjeblieft naar de docenten luisteren / link

18.  Drs. T. van Haperen: Kritische en betrokken leraar wordt kaltgestellt / link
17.  E.J. Groeskamp: Onderwijsvernieuwing / dit stuk is online niet beschikbaar: zie tekst op deze pagina
16.  Prof. dr. mr. E. Verhulp: NOOT bij beschikking Rechtbank Gelderland d.d. 8-9-2020 / dit stuk is online niet beschikbaar: zie tekst op deze pagina

15.  M. Sommer: Kijk maar uit met openlijke kritiek op de vernieuwing bij u op school / link
14.  P. Kwint: Begroting OCW 2021 - Tweede Kamer / link

13.  H.J. Beertema: Begroting OCW 2021 - Tweede Kamer / link

12.  Dr. J. Drentje: Loyaal aan het onderwijs / link
11.   Prof. dr. R. van Schoonhoven / link
10.  Drs. T. van Haperen: Donkerder wordt het niet / dit stuk is online niet beschikbaar: zie tekst op deze pagina 

9.   Dr. C. Aalberts: Het waardeloze ROC (...) toont aan: kritische docenten verdienen bescherming / link
8.   Dr. Paul Gellings: Onderwijsvernieling / link
7.   Drs. B. Verkroost: Vrije meningsuiting / link
6.   Drs. B. Verkroost: Een kritisch boek / link
5.   J. Plaisier: 'Gepersonaliseerd leren' is de zoveelste belachelijke onderwijshervorming / link
4.   Dr. P. De Bruyckere: "Wanneer krijgen we weer les?" / link
3.   P. Kwint: Sociale veiligheid in het onderwijs - Tweede Kamer / link
2.   H.J. Beertema: Sociale veiligheid in het onderwijs - Tweede Kamer / link

1.    Dr. P. De Bruyckere: Het Streisand effect in het onderwijs / link

2. De tekst van de opiniestukken

68. Bericht van: redactie De Toneelcentrale (Facebook)

Kwaliteitscollege

Speciale aandacht vragen wij voor... Kwaliteitscollege... door Toneelgroep Los Zand.

Komt het zien, komt het zien! Deze schandalig sterke en bovenal actuele satire over de huidige onderwijsvernieling. Nog één keer te zien op donderdag 11 april 2024 in Het Betty Asfalt Complex te Amsterdam. Kaarten verkrijgbaar via: bettyasfaltcomplex.nl/voorstelling.php?id=1965.

Of ga hem zelf spelen met uw gezelschap! Vraag deze actuele satire à la De Luizenmoeder direct ter inzage: www.toneelcentrale.nl/08572.html. Want hoewel ik trots ben op al het toneel dat we uitgeven, ga ik voor dit stuk hoogstpersoonlijk de barricade op!

Kwaliteitscollege is gebaseerd op de bevindingen en mening van een zeer ervaren docent over de huidige praktijk van onderwijsvernieuwingen, waarin allerlei ongetoetste ideeën door onderwijskundigen met vrijwel geen ervaring in het onderwijs worden opgedrongen aan welwillende, bevlogen, gepokt en gemazelde docenten, die gewoon goed en gedegen les willen geven aan hun leerlingen. Echter, in plaats van de scherts ter harte te nemen, nam (...) Academie bij monde van directeur (...) daar aanstoot aan en werd de docent in kwestie vlak voor zijn pensioen geschorst. Ook diens vrouw, schrijfster van het toneelstuk, Andrea De Leeuw, was als actrice voor praktijkoefeningen niet langer welkom op die onderwijsinstelling. Voor meer informatie: https://advalvas.vu.nl/.../toneelstuk-over.../ 

En dit incident staat niet op zichzelf! Ook Paula van Manen werd geschorst en ontslagen, omdat zij haar bevindingen over een nieuwe manier van gepersonaliseerd onderwijs aan de kaak stelde in haar boek Wanneer krijgen we weer les (verkrijgbaar via BOL.com). De rechter heeft haar inmiddels in het gelijk gesteld, zeggende dat dit soort praktijken niet kunnen in een vrij land! En ik hoop voor Coen van Heycop ten Ham en Andrea de Leeuw dat ook zij te zijner tijd het gelijk aan hun kant zullen krijgen, want ik, als groot voorstander van de vrijheid van meningsuiting en vurig verdediger van kritische humor, ben nu wel eens klaar met die ‘cancelcultuur’. Hoog tijd dat mensen weer eens in gesprek gaan met elkaar om van elkaars standpunten te leren in plaats van andersdenkenden af te serveren en monddood te maken. Een academicus onwaardig, beste (directeur)!
 

Redactie De Toneelcentrale - Facebook-pagina van De Toneelcentrale / 27-03-2024

(De Toneelcentrale is een gerenommeerde, toonaangevende en moderne toneeluitgeverij, gespecialiseerd in komedies, toneelspelen en musicals).
 

67. Boekbespreking van: dr. Paul Herfs (Tijdschrift voor Klachtrecht)

Wanneer krijgen we weer les? Klagen over een onderwijsvernieuwing

Paula van Manen klaagt over een nieuwe werkwijze op haar school, door er een openhartig (en grappig) boek over te schrijven. Misschien niet de meest handige klachtvorm, want de gevolgen voor haar zijn verstrekkend.

Dit boek van Paula van Manen orthopedagoog en onderwijskundige, gaat over de invoering van een nieuw onderwijsconcept op een niet bij naam genoemd ROC. Het management van het ROC besluit om over te gaan op gepersonaliseerd onderwijs. Van Manen beschrijft op humoristische wijze de worsteling van docenten en studenten om met deze onderwijsvernieuwing om te gaan (Na publicatie is het lachten haar vergaan. Ze werd namelijk als gevolg van dit boek geschorst en later ontslagen op grond van een  verstoorde arbeidsrelatie. Het college van bestuur was van mening dat collega's diepgekwetst waren door het boek. Hierover later meer.)

Nieuw onderwijsconcept
Van Manen, die als docent werkzaam is aan het betreffende ROC, beschrijft het eerste en tweede jaar van de invoering van het nieuwe onderwijsconcept. Volgens dat onderwijsconcept werken leerlingen aan persoonlijke leerdoelen en hebben zij de regie over hun eigen leerproces. Vorderingen houden zij bij in een digitaal volgsysteem, die zij wekelijks bespreken met hun coach (docent). Aan het eind van de schooldag treffen de leerlingen elkaar in de zogenaamde stamgroep. Ze blikken terug op de gestelde doelen en sluiten de dag gezamenlijk af. De docent geeft geen klassikale les meer, maar begeleidt studenten bij hun individuele leerpaden.

Bij de invoering van het nieuwe onderwijsconcept zijn docenten en studenten nauwelijks voorbereid op wat hun te doen staat. Daar moeten 'bordsessies' voor docenten/coaches bij helpen. Tijdens een bordsessie van ongeveer vijftien minuten aan het begin en einde van de dag worden gevoelens (met behulp van smileys) en doelen gedeeld. Ook studenten beginnen met een bordsessie, over het 'nieuws van de dag'. Dat nieuws kan betrekking hebben op krantenberichten, documentaires op tv, podcasts, enz. Hiervoor wordt dagelijks een half uur uitgetrokken. Na de bordsessie gaat iedere student aan de slag met zijn eigen leerplan. Het is de bedoeling dat alle vorderingen door de studenten worden bijgehouden in een logboek. Criteria voor het voldoen aan gestelde leerdoelen ontbreken, waardoor de ene coach gemakkelijker aftekent dan een andere coach. Studenten hebben al snel door bij wie ze voor een paraaf van goedkeuring moeten zijn.

Studenten die in hun eerste jaar klassikaal les hebben gehad (voor de invoering van het nieuwe onderwijsconcept) en in hun tweede jaar verrast worden door het nieuwe concept verzuchten: 'Dat jullie (de docenten/coaches, PH) ook maar half snappen waar jullie mee bezig zijn...' Veel studenten vragen wanneer ze eigenlijk weer eens les krijgen. Ook blijkt dat de leerdoelen van jaar 1 exact gelijk zijn aan de leerdoelen van jaar 2.
De tweedejaarsstudenten die hun coaches uitleg vragen over de gelijkluidende doelen krijgen geen geruststellende antwoorden. En dan blijkt tot overmaat van ramp dat de teamleider die dit hele proces in gang heeft gezet de school gaat verlaten. Het team blijft ontredderd achter.

Ludieke klacht
Het boek is zondermeer humoristisch. Helaas blijft de voor mij belangrijkste vraag onbeantwoord: hoe kan een college van bestuur van een ROC op een dermate onprofessionele wijze omspringen met de belangen van studenten, met de expertise van docenten en in zijn algemeenheid met belastinggeld? Op deze school is geëxperimenteerd met een nieuw onderwijsconcept zonder dat bekend was welke gevolgen dat zou hebben voor studenten en docenten.

Paula van Manen heeft door het schrijven van dit boek op ludieke wijze geklaagd over dit onderwijsexperiment. Achteraf kun je concluderen dat ze dat misschien beter op een andere wijze had kunnen doen. Bijvoorbeeld door signalen over dit amateuristische experiment eerst extern (via de ondernemingsraad en/of de raad van toezicht) en vervolgens bij de Inspectie van het Onderwijs te rapporteren. Na lezing van het boek kon het college van bestuur zich op eenvoudige wijze ontdoen van 'lastpak'  Van Manen met als argument ' verstoorde verhoudingen vanwege diepgekwetste collega's'. Dat een groot aantal collega's haar ondersteunde bleef geheel buiten beeld. Door de schorsingen en de ontslagaanzegging hoefde het college van bestuur zich niet te verdedigen over het mislukte onderwijsexperiment, het vergooien van kostbare onderwijsjaren voor hun studenten en het demoraliseren van docenten. Hoe kan het bestaan dat belastinggeld op deze wijze te grabbel wordt gegooid en dat bestuurders daarmee wegkomen?

Mijn oordeel
Wanneer krijgen we weer les? is een absolute aanrader voor diegenen die te maken krijgen met onderwijsinnovaties. Dat kan zijn als docent, student, (groot)ouder, onderwijsbegeleider of beleidsmaker. Wees gewaarschuwd: je wordt geconfronteerd met termen als gepersonaliseerd leren, leerpleinen, coachen op zelfregulatie, growth mindset en positive behavior support.

Ik vind dit boek bijzonder inspirerend. De auteur geeft kritisch opbouwend commentaar op een onderwijsinnovatie waarvan de effecten voor leerlingen en docenten onbekend zijn. Het management van het betreffende ROC heeft dat helaas niet herkend. Het getuigt van moed om een dergelijk boek te schrijven.

Juridische staart
Nog meer moed (en juridische steun) had ze nodig in het juridische gevolg van de publicatie. De kantonrechter ontbond in september 2020, op het verzoek van het ROC, de arbeidsovereenkomst vanwege een 'verstoorde arbeidsrelatie'. Die uitspraak heeft Van Manen aangevochten. In hoger beroep oordeelde het hof Arnhem-Leeuwarden dat de arbeidsovereenkomst terecht was ontbonden, maar dat het ROC ernstig verwijtbaar had gehandeld door de docent te schorsen. Die schorsing stond een andere oplossing dan ontbinding van de arbeidsovereenkomst in de weg. In het oordeel van het Hof was geen rekening gehouden met de bezwaren van de advocaat van Van Manen, namelijk dat de vrijheid van meningsuiting en het opzegverbod voor OR-leden waren geschonden. Cassatie bij de Hoge Raad leidde ertoe dat Van Manen in het gelijk is gesteld. De beoordeling van het ontslag moest opnieuw worden beoordeeld door een (ander) hof. Recentelijk heeft het hof Den Bosch beslist dat Paula van Manen onterecht is ontslagen.
Het Hof is van mening dat het ontslag op grond van een publicatie over een onderwijsinnovatie een ontoelaatbare inperking van de vrijheid van meningsuiting is. De hoogte van de (hogere) ontslagvergoeding moet nog worden bepaald.

Dr. Paul Herfs - Tijdschrift voor Klachtrecht / 2024-1
(Was werkzaam als onderzoeker en vertrouwenspersoon voor personeel bij de Universiteit Utrecht. Is ombudsman voor medewerkers bij de HKU, bestuurslid VOHO en bestuurslid European Network of Ombuds in Higher Education (ENOHE). Is publicist en redactielid van het Tijdschrift voor Klachtrecht.


66. Bericht van:  prof. dr. Rob van Gestel (LinkedIn)

Ontslag van ROC docente vanwege kritisch boek onterecht...

Drie jaar nadat ROC-docent Paula van Manen werd ontslagen, krijgt ze eerherstel van het gerechtshof in Den Bosch. Haar ontslag, na de publicatie van een geanonimiseerd boek over een ingrijpende onderwijsvernieuwing, was een ontoelaatbare inperking van de vrijheid van meningsuiting.

'Op alle fronten krijgt Van Manen gelijk. Het boek 'Wanneer krijgen we weer les?' over de invoering van gepersonaliseerd leren bij haar opleiding was kritisch maar niet beledigend, zo oordeelt het Gerechtshof. Ook als sommige collega's zich gekwetst voelden, doet dat volgens de rechtbank daar niks aan af. Van Manen werd begin december 2019 geschorst en dat bleef ze tot aan haar ontslag najaar 2020. De werkgever had zich meer moeten inspannen om de relatie met deze collega's te herstellen. Dat de school reputatieschade zou hebben geleden door het boek, zoals het roc-bestuur betoogde, gaat er bij de rechter bovendien niet in. 'Dat ontslag heeft de meeste media-aandacht veroorzaakt en mogelijk tot reputatieschade geleid: niet de verschijning van het boek zelf.’'

Deze uitspraak lijkt van groot belang, ook voor de casus, zoals die van de Groningse hoofddocente Susanne Tauber, die werd ontslagen vanwege een kritisch artikel over het bevorderingsbeleid aan haar universiteit dat bedoeld was om vrouwen meer kansen te bieden, maar volgens Tauber in de praktijk niet zou werken. 

De les die nu nog getrokken zou moeten worden is dat bij uitspraken, zoals deze, het ontslag in de toekomst vaker terug gedraaid moet worden in plaats van afgekocht via een ontslagvergoeding die de onderwijsbestuurders toch niet uit eigen zak hoeven betalen. De bottom line dient te zijn: het aansturen op verstoorde arbeidsverhoudingen door een (hoger) onderwijsinstelling om kritiek de kop in te drukken moet juist consequenties hebben voor de leidinggevenden aan deze instellingen. Die begrijpen kennelijk niet dat kritiek van het eigen personeel serieus genomen dient te worden in plaats van neergesabeld... 

Prof. dr. Rob van Gestel - LinkedIn / 9-11-2023

(Hoogleraar theorie en methode van wetgeving aan Tilburg University en hoogleraar juridische methodologie aan de Universiteit van Leuven)

65. Blog van: drs. Thijs Jansen (Stichting Beroepseer)

Hof Den Bosch: Ontbinding arbeidsovereenkomst docente Paula van Manen was ongeoorloofde inbreuk op haar vrijheid van meningsuiting

Leve de vakmensen met beroepseer en doorzettingsvermogen! We wisten het al, maar het is nu ook nog eens ondubbelzinnig vastgesteld dankzij de strijd van Paula van Manen: docenten hebben ook recht op vrijheid van meningsuiting.

Paula van Manen (1968), docent, orthopedagoog en onderwijskundige werd ontslagen als docent door ROC (...) , omdat zij in 2019 een kritisch boek publiceerde over de vernieuwing van het onderwijs, getiteld Wanneer krijgen we weer les? Daarin beschreef zij over haar ervaringen op het ROC. Onder meer over de overstap die haar beroepsopleiding maakte naar een nieuw onderwijsconcept met gepersonaliseerd onderwijs. Ze noemde niet de naam van de school. Het was haar uitsluitend te doen om de dagelijkse praktijk van een docent die te maken krijgt met ineffectieve onderwijsvernieuwingen.

Op 2 december 2019, niet lang na het verschijnen van het boek, werd Van Manen gedwongen haar werkzaamheden als docent tijdelijk neer te leggen. Zij werd voor maanden geschorst. Rechtszaken volgden tot aan de Hoge Raad toe. Op 7 oktober 2022 vond uiteindelijk het arrest van de Hoge Raad plaats. Het Gerechtshof s-Hertogenbosch werd verplicht Van Manens zaak opnieuw te beoordelen.

De kernvraag

De kernvraag in deze kwestie luidde: “Kan een onderwijsinstelling een docent die een boek heeft geschreven pardoes ontslaan omdat de inhoud ervan de instelling niet bevalt?” Volgens de Hoge Raad was er een causaal verband tussen de publicatie van het boek en het ontslag en is daarmee sprake van een inmenging in het recht op vrijheid van meningsuiting van de docente. Of die inmenging gerechtvaardigd is, moet bij de nieuwe behandeling van het ontslag worden onderzocht en beoordeeld.

Nu heeft het Hof Den Bosch geconcludeerd dat de arbeidsovereenkomst ten onrechte is ontbonden door ROC Nijmegen: die instelling had van Manen dus NIET mogen ontslaan vanwege de publicatie van haar boek. Een mijlpaal: Van Manen is in het gelijk gesteld en heeft zo geschiedenis geschreven. Dit ontslag was ook van de zotte …

Drs. Thijs Jansen - beroepseer.nl / 9-11-2023
(Auteur, redacteur, mede-oprichter en directeur van Stichting Beroepseer en senior wetenschappelijk projectmedewerker bij Centrum Ethos van de VU Amsterdam).
 

64. Bericht van: Tamar van Gelder (LinkedIn)

De overwinning van Paula van Manen bij het Gerechtshof in Den Bosch vandaag markeert een einde aan een lange (juridische) strijd voor de vrijheid van meningsuiting. Wat een uithoudingsvermogen!

Deze uitspraak doet recht aan vrije meningsuiting in het algemeen en in het debat over onderwijsvernieuwing in het bijzonder. Want als je moet vrezen voor je baan, als je je als docent kritisch uitlaat, hoe voer je dat debat over onderwijsvernieuwing dan? Docenten als Paula van Manen moeten worden gekoesterd, juist vanwege hun kritische houding.

"Wat je heel vaak ziet is dat een kantonrechter zegt: er is nu eenmaal sprake van een verstoorde arbeidsrelatie, dus ik ga de arbeidsovereenkomst ontbinden. Uit deze zaak blijkt dat dat echt niet zomaar kan. Je mag als docent best kritiek uiten, de vrijheid van meningsuiting wordt beschermd." Aldus Wouter Pors.

Het begon voor Paula van Maanen vier jaar geleden met de publicatie van het boek 'Wanneer krijgen we weer les?' Een interview met Paula in het Onderwijsblad in 2019   https://lnkd.in/eC5BWVbb

Schorsing 19 januari 2020
https://lnkd.in/e2JEUbDC

Landelijke geschillencommissie mbo 4 juni 2020
https://lnkd.in/eyfYtm3F

Ontslag 9 september 2020
https://lnkd.in/ejRZKMf8

Handhaving ontslag 19 april 2021
https://lnkd.in/erQeMw4W

Uitspraak Hoge Raad 7 oktober 2022
https://lnkd.in/es8GDBAb

Gerechtshof: Onterecht ontslag 9 november 2023
https://lnkd.in/eCVywRMM

Dank Arno Kersten voor het nauwgezet volgen van de zaak! 
 

Tamar van Gelder - linkedin.nl / 9-11-2023
(Voorzitter van de Algemene Onderwijsbond. Zij was een van de oprichters van OCO en opleidingsmanager bij het ROC van Amsterdam).
 

63. Commentaar van: hoofdredactie (Trouw)

Claimcultuur op hbo moet voorkomen worden

Tijdens een debat met leraren eind vorig jaar trok oud-minister Dennis Wiersma ‘speciaal voor docent Paula van Manen’ blauwe kleren aan. Hij durfde het aan om zo onderwijsvernieuwing publiekelijk belachelijk te maken. Net die dag had mbo-docente Van Manen bij de rechter gelijk gekregen dat zij vanwege haar kritische boek over nieuwerwets onderwijs niet ontslagen had mogen worden. Zij had als uitwas ervan onder meer een beoordelingssysteem in kleuren beschreven, waarvan blauw de hoogste was.

De wanhoop van Van Manen, gesteund door Wiersma, klinkt ook door in de oproep van acht hbo-docenten die de Tweede Kamer deze week verzochten om studenten die de dupe zijn van onderwijsvernieuwingen financieel te compenseren. De ondertekenaars kennen een opleiding waar 25 van de 30 studenten vertrokken vanwege een nieuwe lesmethode. Klassikaal onderwijs dat vervangen wordt door zelfstudie, leraren die transformeren in coaches: als de student er last van heeft, moet hij volgens de docenten de kosten van studievertraging kunnen claimen. De ingrijpende en snelle veranderingen op hogescholen pakken volgens de docenten keer op keer niet goed uit voor studenten.

Personeelstekorten en bezuinigingen nopen tot verandering

Ondanks de reële zorgen is een aansprakelijkheid vanwege falende onderwijsinnovaties geen goed idee. Hogescholen voeren aan dat de arbeidsmarkt steeds om nieuwe vaardigheden vraagt, en het onderwijs daarop moet blijven aansluiten. Bovendien, zeggen zij, kampen hbo’s met personeelstekorten of bezuinigingsopdrachten die nopen tot verandering. En er is inspraak voor studenten geregeld via medezeggenschapsraden, maar die tonen daarvoor nauwelijks belangstelling.

Daarbij is de onderwijskwaliteit niet gebaat bij een claimcultuur. Een veranderende studentenpopulatie en arbeidsmarkt, maar ook nieuwe maatschappelijke omstandigheden en wetenschappelijke inzichten vragen erom ons onderwijs altijd te blijven doordenken. Nederland kent onderwijsvrijheid omdat er ook een onderwijsinspectie en een accreditatiecommissie (NVAO) zijn die ervoor zorgen dat vrijheid gepaard gaat aan kwaliteit. Een opleiding waar 25 van de 30 studenten afhaken, zou daarvoor meteen afgestraft moeten worden.

Geen meldpunt nodig

Natuurlijk moeten studenten hun verhaal kunnen halen, maar een nieuw landelijk meldpunt waar de docenten om vragen hoeft daarvoor niet te worden opgetuigd. Breid liever het werk van de bestaande toezichthouders uit. Raadpleeg hen als hogeschool bij de invoering van de onderwijsvernieuwing vooraf: hoeveel tijd is ervoor nodig, wat kan het kosten?

Behalve de hogescholen, moeten ook de onderwijsinspectie en de NVAO zich de wanhoop van deze docenten aantrekken. Hun kritiek is allesbehalve nieuw, maar kennelijk ontbreekt in de besturen van onze hogescholen nog steeds op veel plekken aan kennis en kunde om studenten het onderwijs te bieden waar zij recht op hebben.

Hoofdredactie Trouw - www.trouw.nl / 01-09-2023
(Trouw is een landelijk ochtendblad van protestants-christelijke signatuur. Het commentaar is de mening van Trouw, verwoord door leden van de hoofdredactie en senior redacteuren)


62. Opiniestuk van: Iris Breetvelt & dr. Susanne Tauber (Scienceguide - het podium in het hoger onderwijs voor nieuws, onderzoek en opinie)

'Verstoorde arbeidsverhouding' als ontslaggrond ondermijnt sociale veiligheid

LET OP: met het oog op de omvang van dit opiniesstuk wordt in dit kader alleen de inleiding van het stuk weergegeven en nog een ander stukje. Het volledige stuk is hier te raadplegen: https://www.scienceguide.nl/2023/06/verstoorde-arbeidsverhouding-als-ontslaggrond-ondermijnt-sociale-veiligheid/

De ‘verstoorde arbeidsverhouding’ als ontslaggrond, ongeacht wie daaraan overwegend debet is, opent voor werkgever de weg naar ontslag door verstoring van de arbeidsverhouding te provoceren. Het creëren van sociale onveiligheid op de werkvloer is een probaat instrument om van een kritische en onwelgevallige werknemer af te komen. Daardoor werkt de zogeheten ‘g-grond’ voor ontslag een doeltreffende aanpak van sociale onveiligheid tegen. 

Sociale onveiligheid en een verstoorde arbeidsverhouding zijn twee kanten van een arbeidsconflict: de werknemerservaring versus de perceptie van de werkgever. Rond een arbeidsconflict bestaat een spanningsveld tussen de zorgplicht van de werkgever voor een sociaal veilige werkomgeving (art. 3 lid 2 Arbowet alsmede artikel 2.15 van het Arbobesluit) en een verstoorde arbeidsverhouding als ontslaggrond (art.7:669 lid 3 onder g BW). 

(...) 

Inbreuk academische vrijheid gerechtvaardigd? 

Benutting van het recht op vrije meningsuiting of academische vrijheid blijkt in de praktijk te kunnen leiden tot een arbeidsconflict en verstoorde arbeidsverhouding. Neem bijvoorbeeld het geval van de ROC-docente die een bij haar collegae en leidinggevende onwelgevallig kritisch boek had gepubliceerd over gepersonaliseerd leren (door het ROC Nijmegen instellingsbreed ingevoerd als onderwijsvorm). In haar zaak heeft de Hoge Raad gesteld (ECLI:NL:HR:2022:1402) dat haar ontslag vanwege een verstoorde arbeidsverhouding een ongerechtvaardigd inbreuk op haar recht op vrije meningsuiting vormt, aangezien het ontbindingsverzoek in causaal verband stond met de kritische publicatie. 

In het geval van de universitair hoofddocente aan de RUG (tevens mede-auteur van dit artikel), wier kritisch artikel over het loopbaanbeleidsprogramma voor vrouwen een conflict over bevordering deed escaleren, beantwoordt de rechter echter niet de vraag of ontslag als arbeidsrechtelijke sanctie een ongerechtvaardigde inbreuk op de academische vrijheid vormt (ECLI:NL:RBNNE:2023:854). 

(...) 

Iris Breetvelt & dr. Susanne Tauber - scienceguide.nl / 23-06-2023

(Iris Breetvelt was als onderwijsonderzoeker ruim dertig jaar actief bij het Kohnstamm Instituut van de UvA en dr. Susanne Tauber is Affiliated Fellow bij de onderzoeksgroep Political Sociology aan de UvA)


61.  Bijdrage van: prof. mr. Barend Barentsen - Academie voor de rechtspraktijk (AvdR)

Ontslag vanwege publicatie van een boek

Een docent van een ROC wordt ontslagen nadat zij een boek heeft gepubliceerd over haar ervaringen met het onderwijs. Is dat in strijd met de vrijheid van onderwijs? In deze bijdrage laat prof. mr. Barend Barentsen zijn licht over de zaak schijnen. 

Opmerking bij deze bijdrage: prof. mr. Barend Barentsen is werkzaam bij de Universiteit Leiden en is een directe collega van prof. mr. Stefan Sagel. Laatstgenoemde heeft in deze zaak als cassatieadvocaat van het betreffende ROC opgetreden. Samen hebben ze de uitspraak van de Hoge Raad besproken in de publicatie "Kroniek van het sociaal recht", gepubliceerd in het Nederlandse Juristenblad 97(33) dat op 28-10-2022 verscheen.

De bijdrage (audiovisueel) is hier te volgen: https://www.youtube.com/watch?v=5KiSFP10cVI

Prof. mr. Barend Barentsen - Youtube kanaal van de AvdR / 30-1-2023 
(Advocaat, hoogleraar sociaal recht aan de Universiteit Leiden en raadsheer-plaatsvervanger bij het Gerechtshof Den Haag en de Centrale Raad van Beroep).
 

60. Blog van: Mr. Hans Veldkamp (Barneveldse Krant)

Wie schrijft die blijft (niet)

Heb je eenmaal iets geschreven, dan kun je daar nog lang aan herinnerd worden. Wat je hebt geschreven, blijft staan. De schrijver blijft zo ook bestaan. Wie schrijft die blijft?

Een docente van het ROC (...) schrijft een boek. Dat doet zij wel vaker, want ze is schrijfster van de (turn)serie Sanne. Maar dit nieuwe boek gaat over haar ervaringen met de onderwijsvernieuwing die het ROC in het schooljaar 2017-2018 heeft ingezet. De docente kondigt in oktober 2018 bij het ROC aan dat zij dit boek gaat schrijven. Ze noemt daarbij dat ze ervan uitgaat dat boek in vrijheid te kunnen schrijven. De onderwijsdirecteur en de manager van Communicatie en Marketing zijn positief. Kort na de aankondiging heeft ze ook een gesprek met de onderwijsmanager. Die maakt haar duidelijk dat haar vrijheid bij het schrijven van het boek volgens het ROC wel degelijk grenzen kent. Zo mag het boek niet in strijd zijn met de interne gedragscode, de privacywetgeving en haar verplichtingen als goed werknemer. Ook wordt verwacht dat zij respectvol omgaat met studenten en collega’s en voorkomt dat relaties op scherp komen te staan. Dit wordt schriftelijk aan haar bevestigd.

HET BOEK 
De docente raakt hierdoor extra gemotiveerd en blijft schrijven aan haar boek. Na een jaar is het af. “Wanneer krijgen we weer les?” wordt gepubliceerd. Haar collega’s lezen het boek natuurlijk ook. Het is kennelijk goed geschreven, want sommige collega’s vinden zichzelf terug in de personages die de docente in het boek beschrijft. Anderen zien daarin hun collega’s terug. Hierdoor ontstaat er onrust in het team. Collega’s voelen zich niet meer prettig in de samenwerking met de schrijvende docente. De onderwijsdirecteur gaat hierover met de collega’s in gesprek. De docente wordt daar zorgvuldig buiten gehouden.  

SCHORSING 
Vanwege alle onrust die het boek veroorzaakt, krijgt de docente van de onderwijsdirecteur het advies voorlopig haar werk neer te leggen. Daarmee kan zij voorkomen dat haar een ordemaatregel moet worden opgelegd, zo schrijft hij. De docente ziet daar niets in en werkt zoveel mogelijk door. Uiteindelijk wordt ze toch geschorst door de onderwijsdirecteur.  

PRINCIPIEEL 
Het ROC vraagt daarna aan de kantonrechter om de arbeidsovereenkomst met de docente te ontbinden. De arbeidsverhouding is volgens het ROC verstoord. De kantonrechter ziet dat ook en ontbindt de arbeidsovereenkomst. De docente is het hier niet mee eens. Zij vindt dat de verstoorde arbeidsverhouding een gevolg is van haar boek. En dat boek is een vorm van meningsuiting. De vrijheid om haar mening te uiten moet worden beschermd, maar nu wordt ze erom ontslagen! Ze vraagt het gerechtshof om de arbeidsovereenkomst weer te herstellen.

Het gerechtshof vindt ook dat de arbeidsverhouding is verstoord. Dat komt volgens het hof door de gevolgen die het boek had op de interne verhoudingen en de werkrelaties. Het ROC heeft volgens het gerechtshof niet goed gereageerd op de onrust die ontstond na publicatie van het boek. Maar de docente heeft er zelf voor gekozen om dit boek te schrijven en daarin personen te beschrijven die heel veel op haar collega’s lijken. Uiteindelijk vindt het gerechtshof dat de arbeidsovereenkomst hierom mocht worden beëindigd. Het ROC moet van het gerechtshof wel een extra vergoeding betalen aan de schrijvende docente, omdat het ROC anders had moeten reageren op de commotie.

Maar de docente is principieel. Het gaat haar niet om het geld, maar om haar vrijheid van meningsuiting. Dat is erg belangrijk voor een schrijver, zeker voor een schrijver die ook nog docente is. Zij legt de zaak daarom voor aan de Hoge Raad. Die is ook principieel en vindt dat de docente is ontslagen om haar boek. Na de publicatie van haar boek is de docente geschorst. Kort daarna heeft het ROC gevraagd om de arbeidsovereenkomst te ontbinden vanwege de verstoorde arbeidsverhouding. Maar die verstoorde arbeidsverhouding is het gevolg van de inhoud van haar

boek. Ze is dus ontslagen als gevolg van haar meningsuiting en dat mag niet zomaar.  

EN NU? 
Het is belangrijk dat een schrijver vrij is om te schrijven. Die vrijheid van meningsuiting mag niet worden beperkt, bijvoorbeeld doordat een schrijver zomaar wordt ontslagen vanwege de inhoud van een boek. Dat is hier wel gebeurd. Een ander gerechtshof moet nu nog eens goed naar de kwestie kijken. Zij moet dan afwegen wat hier belangrijker is, de vrijheid voor de schrijver om te schrijven wat ze wil of de belangen van de school.

Het blijft dus nog onzeker of diegene die schrijft, in dit geval ook blijft.  

Mr. Hans Veldkamp - www.barneveldsekrant.nl / 13-12-2022  

(Publicist en advocaat bij Post & Bouter Advocaten Barneveld)

59. Annotatie van: Mr. Maartje Govaert (vakblad JAR: Jurisprudentie Arbeidsrecht)

NOOT bij arrest Hoge Raad d.d. 7-10-2022 (ECLI:NL:HR:2022:1402) 

Deze zaak heeft al veel stof doen opwaaien. Zo heeft hij geleid tot ophef in de media, een website met opiniestukken, Kamervragen, een ingediende motie en kritische noten (o.a. «JAR» 2021/2, m.nt. Verhulp). De kern van de zaak raakt dan ook het fundamentele recht op vrijheid van meningsuiting welke verankerd is in art. 10 EVRM en art. 7 Gw. Het Europeesrechtelijke artikel werkt direct door in de arbeidsverhouding; het Nederlandse grondrecht indirect middels de beginselen van het goed werkgever- en werknemerschap ex art. 7:611 BW. Deze open norm wordt ingevuld door de jurisprudentie van het EHRM over art. 10 EVRM. 

In cassatie klaagt de werkneemster in essentie dat het hof haar de bescherming uit hoofde van artt. 10 EVRM en art. 7 Gw onthoudt door te oordelen dat de verstoorde arbeidsverhouding los staat van de vrijheid van meningsuiting. Volgens de werkneemster mogen de wettelijke bepalingen over ontbinding van de arbeidsovereenkomst wegens een verstoorde arbeidsrelatie geen vrijbrief vormen om aan werknemers de bescherming uit hoofde van art. 10 EVRM te onthouden. De Hoge Raad oordeelt in lijn met de lezenswaardige conclusie van A-G De Bock. Van een inbreuk op art. 10 EVRM is volgens vaste rechtspraak van het EHRM niet alleen sprake bij een publicatieverbod, maar ook als een arbeidsrechtelijke sanctie wordt opgelegd (zie o.a. EHRM 15 juni 2021, ECLI:CE:ECHR:2021:0615JUD003578619, NJB 2021/2285 (Melike/Turkije). Er dient dan wel sprake te zijn van voldoende causaal verband tussen de uiting en de sanctie. De EHRM-rechtspraak die de A-G in haar conclusie uiteenzet, laat zien dat daarbij wordt gekeken naar de opeenvolging van gebeurtenissen bezien in hun totaliteit (r.o. 4.28-4.31). De werkneemster werd na publicatie van haar boek, waarin ze kritiek heeft geuit op de wijze waarop ROC met onderwijsvernieuwing omgaat, geschorst en ontslagen. Volgens het hof ziet het ontbindingsverzoek niet op de geuite kritiek maar op de gevolgen die de inhoud van het boek heeft op de interne verhoudingen en werkrelaties (r.o. 4.9). De A-G concludeert dan ook kort en goed dat er zonder de publicatie dus geen ontbindingsverzoek was ingediend. Hiermee is het causaal verband een gegeven en daarmee eveneens dat het ontbindingsverzoek een inbreuk is op het recht op vrije meningsuiting. 

Dit betekent dat in ontslagzaken, waarbij het ontslag volgt op een uiting van de werknemer, een causaal verband en daarmee een inbreuk op art. 10 EVRM al snel wordt aangenomen. De rechtelijke toets dient dan niet beperkt te zijn tot de nationale ontslagregels maar moet ook art. 10 EVRM meewegen. Dit is mijns inziens terecht omdat er van een ontslag een chilling effect uitgaat op de vrije meningsuiting; het verhindert of ontmoedigt mensen om gebruik te maken van hun recht (EUROPEAN COURTS: This week in Strasbourg – A roundup of the European Court of Human Rights’ case law – week 41). 

Het is aan het verwijzingshof om te beoordelen of de inbreuk voldoet aan art. 10 EVRM, hetgeen zich ook wel vertaalt in een proportionaliteits- en subsidiariteitstoets. Met het oog op het chilling effect zal het hof een bijzonder strenge toetsing 2704 Sdu opmaat.sdu.nl 269 «JAR» Jurisprudentie Arbeidsrecht 05-11-2022, afl. 15 moeten uitvoeren (EHRM 15 juni 2017, no. 28199/15 ECLI:CE:ECHR:2017:0615JUD002819915 (Limited v. Ireland). Daar staat tegenover dat het recht op vrijheid van meningsuiting in de relatie tussen werkgever en werknemer niet onbegrensd is. Gezien de bijzondere vertrouwensrelatie mag enige loyaliteit van de werknemer worden verwacht (EHRM 5 november 2019, no. 11608/15, ECLI:CE:ECHR:2019:1104JUD 001160815 (Herbai/Hongarije). Bij de weging van alle omstandigheden van het geval zijn volgens het Herbai-arrest vier aspecten van belang: de aard van de meningsuiting, de motieven van de werknemer, de schade die de werkgever door de uitingen lijdt en de zwaarte van de opgelegde sanctie. Dit toetsingskader wordt in de Nederlandse rechtspraak ook toegepast («JAR» 2022/4 en «JAR» 2021/138, m.nt. Reynaers (Greenpeace)). 

Ten aanzien van de aard van de meningsuiting maakt het EHRM onderscheid tussen kritiek en beledigende uitingen door de werknemer, waarbij alleen de laatste een sanctie zou rechtvaardigen («JAR» 2011/280, m.nt. De Laat). Uit de uitspraak blijkt dat een aantal collega’s van de werkneemster hebben geklaagd omdat ze diep zijn gekwetst door de wijze waarop ze in het boek zijn geportretteerd. Enkele collega’s zijn in hun ogen tot de persoon herleidbaar in het boek neergezet. Volgens een brief van ROC heeft de docente een karikaturale beschrijving van de houding en opstelling van teammanagers gegeven. De vraag is of dit voldoende is om als beledigend te kwalificeren. In het geval van de werknemer van een zorginstelling die op LinkedIn het vaccinatiebeleid vergeleek met genocide en haar collega’s als oorlogsmisdadigers bestempelde was dit duidelijk het geval. De rechtbank kwalificeerde de uitlatingen in die zaak als niet gematigd, opiniërend of informatief en niet gericht op kennisdeling of uitwisseling van standpunten. De uitlatingen waren emotioneel, veroordelend en beledigend op basis waarvan de sanctie van ontbinding passend werd geacht (rb. Gelderland 24 augustus 2021, «JAR» 2021/257). 

Zowel kijkend naar de aard van de meningsuiting als het motief van de werkneemster, lijkt het boek wel degelijk opiniërend, informatief en gericht te zijn op kennisdeling. Daarbij past de kanttekening dat de inhoud van het boek niet bekend is. Gezien het onderwerp lijkt het boek bovendien publiek belang en maatschappelijke relevantie te hebben. Bescherming van de werknemer is dan eerder aan de orde. Het is echter geen vrijbrief om de uit de wet en gedragscode voortvloeiende geheimhoudingsplicht te schenden (rb. Zeeland West-Brabant 25 januari 2022, nr. 9505726 AZ VERZ 21-87, ECLI:NL:RBZWB:2022:523, «JAR» 2022/4). Daar lijkt echter in casu geen sprake van te zijn. Wel heeft het boek tot schade voor de werkgever geleid. Naast reputatieschade, heeft de werkgever als gevolg van het boek te maken met een disfunctionele werkrelatie. Dit illustreert het spanningsveld tussen de bescherming van art. 10 EVRM aan de ene kant en de arbeidsrelatie aan de andere kant, want hoewel het ontslag ook gezien het chilling effect een te zware sanctie is in mijn optiek, lijkt voorzetting van de werkrelatie niet realistisch. 

Alles overwegend, lijkt de conclusie gerechtvaardigd dat in deze kwestie het ontslag een ontoelaatbare beperking op de vrijheid van meningsuiting is en dus in strijd is met art. 10 EVRM. De vervolgvraag is of de arbeidsverhouding inmiddels niet dusdanig beschadigd is dat herstel van de arbeidsovereenkomst alsnog niet in de rede ligt. Hiermee zou de overwinning van de werkneemster een pyrrusoverwinning zijn en het chilling effect niet teniet worden gedaan. De Nederlandse ontslagregels maken het dan alsnog mogelijk om aan de werkneemster de bescherming uit hoofde van art. 10 EVRM te onthouden. Het wachten is op de uitspraak van het hof. 

Mr. Maartje Govaert - vakblad JAR: Jurisprudentie Arbeidsrecht / 05-11-2022 
(Advocaat en partner bij NautaDutilh, gespecialiseerd in arbeidsrecht)

58. Blog van: redactie Beroepseer (Stichting Beroepseer)

Expo 'lastpakken voor de klas' wordt heropend door Paula van Manen in het Theo Thijssen Museum 

De tentoonstelling Lastpakken voor de klas wordt vrijdag 11 november 2022 opnieuw geopend in het Theo Thijssen Museum in Amsterdam. Deze gaat over kritische leerkrachten die in aanvaring kwamen met hun ‘bovengestelden’. Aanleiding tot de heropening is Paula van Manen. Zij krijgt een ereplaatsje in de expositie.

MBO-docent Paula van Manen schreef een boek over de praktijk op haar (...) werkplek waar overhaast ‘gepersonaliseerd onderwijs’ werd ingevoerd. Titel: Wanneer krijgen we weer les?  Na publicatie in 2019 werd zij prompt ontslagen. Alle druk trotserend, bestreed zij haar ontslag tot aan de Hoge Raad. Met succes, zo bleek op 7 oktober 2022.
“Paula van Manen is een dappere krijger”, schreef columnist Aleid Truijens in de Volkskrant.
Het aan haar gewijde nieuwe expositie-onderdeel wordt door Paula van Manen zelf onthuld. Daaraan voorafgaand laten leraar en publicist Ton van Haperen en advocaat Wouter Pors kort hun licht op de zaak schijnen.

Professionele autonomie

Een goede leerkracht slikt niet alles voor zoete koek. Theo Thijssen (1879 – 1943), schrijver, onderwijzer en politicus, ontmaskerde graag ‘pedagogische kwakzalverij’ en vocht voor zijn professionele autonomie. Maar hij kwam ermee weg: ontslagen of veroordeeld werd hij nooit.
Andere onderwijzers hadden pech: zij kwamen hard in botsing met Het Gezag. Omdat ze wilden meebeslissen. Omdat ze het schoolhoofd niet eerbiedig genoeg groetten. Omdat ze als getrouwde vrouw tóch wilden blijven lesgeven. Omdat ze ongehuwd samenwoonden. Omdat ze ‘staatsgevaarlijk’ werden geacht. Omdat ze zich iets te duidelijk uitspraken voor ontwapening. Of omdat hun onderwijsideeën wat ál te buitenissig gevonden werden.

De tentoonstelling – te zien vanaf medio mei 2022 – presenteert een aantal dwarsliggende onderwijzers uit de eerste helft van de 20ste eeuw, die opkwamen voor het onderwijs, hun positie, hun rechten, sociale gelijkheid en nog een groot aantal andere eerbare maatschappelijke thema’s.
Jelmer Evers opende de tentoonstelling met een boeiende speech. Hij is ex-leraar geschiedenis en sinds maart 2019 lid van het Dagelijks Bestuur van de Algemene Onderwijsbond (AOb), de voortzetting van de Bond van Nederlandsche Onderwijzers, waarvan Theo Thijssen bestuurder was.

Het Theo Thijssen Museum wordt beheerd door de Stichting Theo Thijssen en is gevestigd op de begane grond van Thijssens geboortehuis aan de Eerste Leliedwarsstraat 16 in Amsterdam.

De tentoonstelling word heropend op vrijdag 11 november 2022, om 16.00 uur.

Theo Thijssen Museum, Eerste Leliedwarsstraat 16, Amsterdam
www.theothijssenmuseum.nl

Redactie Beroepseer - www.beroepseer.nl / 10-11-2022 

(Stichting Beroepseer komt op voor het belang van professionaliteit. De Stichting is in 2006 opgericht door Thijs Jansen en Alexandrien van der Burgt)

57. Column van: Conrad Berghoef (MBO-Today - de MBO-krant online) 

'Ons MBO'

Het is niet gemakkelijk om een boek te schrijven over je ervaringen in het onderwijs. Naast schrijftalent, observatievermogen en eindeloos geduld, energie en vooral tijd, vergt het ook nog eens diplomatie, loyaliteit en empathie. Geloof me: ik weet waarover ik praat. Toen mij gevraagd werd mijn boek te schrijven, wist ik dat het over mensen zou gaan. Studenten, natuurlijk, maar ook collega’s en leidinggevenden.

Omdat ik besloot dat mijn boek vooral een anekdotische liefdesverklaring aan het mbo en het werk als docent zou worden, voorzag ik niet zoveel problemen. Toch heb ik hier en daar best nog moeten lobbyen voor toestemming om verhalen te publiceren, heb ik verhalen en personages moeten ‘componeren’ en is er maar een die weet welke verhalen van A-Z precies kloppen: dat ben ik. En ik ga nooit de volledige waarheid onthullen. Dat is nou eenmaal het voorrecht van de schrijver.

Er zijn meer mensen die schrijven over het mbo. Zo ontving minister Robbert Dijkgraaf in oktober een verhalenbundel over het dagelijkse leven op een mbo-school tijdens een werkbezoek aan ROC (...). Een verhalenbundel over de onderwijsvernieuwing op een afdeling die ‘gepersonaliseerd leren’ wordt genoemd, waar klassikale lessen worden afgeschaft, docenten bij werkoverleg moeten ‘inchecken’ met smileys en…. oh wacht, die verhalenbundel kreeg minister Dijkgraaf natuurlijk níet. Had wel gekund, natuurlijk: schrijfster Paula van Manen werkte ooit bij ROC (...). Maar inmiddels heeft ze twee jaar geleden haar ontslag gekregen vanwege haar 'Wanneer krijgen we weer les?' En terwijl Paula thuis zit, mocht een andere docente háár boek overhandigen aan de minister. Dat is haar gegund, haar boek − met de zegen van het College van Bestuur van ROC (...), kennelijk − is goud waard, maar in oktober 2022 had nou juist het boek van Paula van Manen aan de minister overhandigd moeten worden.

Inmiddels mag ik zeggen dat Paula van Manen vanwege de publicatie van haar boek ontslagen is. Wat zegt u? Verstoorde arbeidsverhoudingen? Nee hoor, juist in oktober 2022 oordeelde de Hoge Raad‘ dat causaal verband bestaat tussen de publicatie van het boek en het ontbindingsverzoek, en daarmee dat het ontbindingsverzoek een inmenging in de vrijheid van meningsuiting oplevert.’ In gewonemensentaal: Paula is ontslagen vanwege haar boek en dat is een inbreuk op de vrijheid van meningsuiting. Reactie van ROC (...): ‘Er is niet gezegd dat wij verkeerd met de vrijheid van meningsuiting zijn omgegaan. De Hoge Raad zegt alleen dat de rechtmatigheid van het ontslag opnieuw moet worden getoetst.’ Oftewel, we gaan weer terug naar de rechter, we zetten de lettertjes wat anders, betalen weer wat juristen met gemeenschapsgeld en we gaan wéér vertellen waarom we Paula hebben ontslagen.

Ik snap en respecteer waarom ROC (...) zich de afgelopen jaren stil heeft gehouden over deze kwestie. Maar nu heeft het een kans laten lopen. Wat is dat toch met onderwijsbestuurders? Lees dan mijn boek eens, en dan met name het hoofdstuk ‘Geeske’. Dan lees je hoe het erkennen van een fout je een stuk dichter bij de mensen brengt dan ten koste van alles je gelijk willen halen. ROC (...) heeft dé kans laten lopen om dit fatsoenlijk af te handelen. Had gewoon je excuus gemaakt aan Paula van Manen. Had gewoon gezegd dat je ondanks haar kritiek toch vast blijft houden aan je onderwijsplan voor de afdeling. Ben je écht overtuigd van je onderwijsvisie, dan kun je wel tegen een stootje. En wat helemaal chique was geweest: had Paula van Manen de kans gegeven om tijdens het bezoek van de minister, toen je zelf de big shot aan het spelen was, haar boek aan Robbert Dijkgraaf te geven, terwijl je zelf knarsetandend toekeek. Zoals ik Paula een beetje ken, was ze wel op die uitnodiging ingegaan. Natuurlijk is dat moeilijk, maar hé, je hebt zelf je zegen gegeven aan een boek dat de titel Ons mbo draagt.

Oké, deze kans is gemist. Kom op ROC (...), dit kan beter. Maar laat die gang naar de rechter nou eens achterwege. Het wordt er alleen maar groezeliger op, zo. Voor Paula, mij en al die anderen hoef je het niet eens te doen. Doe het voor jezelf.

Conrad Berghoef - www.mbotoday.nl / 31-10-2022  

(Publicist, columnist MBO-krant, docent en schoolopleider bij ROC Friese Poort, mbo-docent van het jaar 2017)


56. Bijdrage van: prof. mr. Barend  Barentsen en  prof. mr. Stefan Sagel (Nederlands Juristenblad)

Kroniek van het sociaal recht; 5.5. Vrijheid van meningsuiting en ontslag

LET OP: met het oog op de omvang van deze bijdrage wordt in dit kader alleen de inleiding weergegeven en het deel dat gaat over mijn casus (5.5. Vrijheid van meningsuiting en ontslag). De volledige bijdrage is hier te raadplegen:
https://scholarlypublications.universiteitleiden.nl/access/item%3A3513582/view

Opmerking bij deze bijdrage: prof. mr. Stefan Sagel was de cassatieadvocaat van het betreffende ROC in deze zaak. Prof. mr. Barend Barentsen is zijn directe collega aan de Universiteit Leiden.

Het afgelopen kroniekjaar bracht ons veel interessante arbeidsrechtelijke rechtspraak van de Hoge Raad, waarbij het zwaartepunt lag op ontslagrechtelijke onderwerpen, zoals de reikwijdte van het opzegverbod tijdens ziekte, de ontbinding op verzoek van de werknemer, de aanzegverplichting en de vraag of er ruimte is voor een #MeToo-vuistregel ten aanzien van de transitievergoeding. Al met al heeft de Hoge Raad weer een groot aantal knopen doorgehakt, die vooral de Wet werk en zekerheid-wetgever voor de praktijk had gelegd. Ook over het grondrecht op vrijheid van meningsuiting van de werknemer en de loonrisicoregeling van artikel 7:628 BW vallen belangrijke beslissingen te rapporteren. Daar waar de Hoge Raad bijzonder actief was, liet de wetgever op ons terrein minder van zich horen, de implementatie van de Richtlijn transparante arbeidsvoorwaarden even daargelaten – en dat terwijl er toch heel veel werk aan de winkel is. 

(...)

In deze kroniek blikken we vooral terug op de belangrijkste juridische ontwikkelingen in het arbeidsrecht en het socialezekerheidsrecht in het afgelopen jaar.

(...)

5.5. Vrijheid van meningsuiting en ontslag
Vlak voor het sluiten van de markt van deze kroniek, op 7 oktober 2022, wees de Hoge Raad beschikking in een ontslagzaak waarin het grondrecht op vrijheid van meningsuiting aan de orde is. De kwestie, die behoorlijk wat aandacht heeft gekregen in de pers, heeft betrekking op een voormalig docente van een ROC, Paula van Manen, die een boek heeft geschreven over haar ervaringen met een nieuw lesmodel, het zogeheten gepersonaliseerd onderwijs. Dat boek, verschenen in oktober 2019, droeg de titel: Wanneer krijgen we weer les. De opmerkelijke praktijk van gepersonaliseerd onderwijs en was, zoals de titel al doet vermoeden, behoorlijk kritisch van toon en inhoud. Het boek leidde in het team van de docente tot onrust en een aantal collega’s beklaagde zich bij de directie over de wijze waarop zij in hun ogen tot de persoon herleidbaar in het boek werden neergezet, waardoor zij zich niet langer prettig voelden in de samenwerking met de auteur. De verhoudingen tussen mevrouw Van Manen en de school verslechterden vervolgens in rap tempo, hetgeen er uiteindelijk in uitmondde dat de werkneemster door de directie werd meegedeeld dat het in de gegeven omstandigheden ongewenst was dat zij in haar team terugkeerde en weer aan het werk ging alsof er niets was gebeurd. Het daarmee gepaard gaande verzoek om tijdelijk haar werkzaamheden neer te leggen, werd door de docente echter afgewezen, waarna de directie haar schorste. De school verzocht daarna om ontbinding wegens een verstoorde arbeidsrelatie. De kantonrechter ging in dat verzoek mee, onder toekenning van een transitievergoeding, maar zonder billijke vergoeding. De werkneemster appelleerde, zich daartoe in (en regelmatig ook buiten)66 rechte beroepend op haar vrijheid van meningsuiting, die geschonden zou zijn. Het hof zag dat anders en overwoog zelfs dat de verstoorde arbeidsverhouding ‘niets’ te maken had met de vrijheid van meningsuiting van de docente. ‘Dat zij die heeft’, zo overwoog het hof, ‘staat buiten kijf en dat ROC die niet heeft ingeperkt staat volgens het hof eveneens vast’.67 Een inperking was volgens het hof ook niet gelegen in het verzoek van het ROC om de arbeidsovereenkomst te ontbinden. Dat verzoek vormde namelijk in de ogen van het hof geen reactie op het uiten door de docente van haar mening of kritiek op de wijze waarop het ROC met onderwijsvernieuwing omging, maar op de gevolgen die de inhoud van het boek had gehad op de interne verhoudingen en werkrelaties. Met de keuze om haar mening in een boek te ventileren, waarbij dagelijkse werksituaties en uitingen van collega’s vrij precies waren beschreven en met de wijze waarop zij haar collega’s in haar boek had geportretteerd, had mevrouw Van Manen volgens het hof ‘een substantieel aantal collega’s diep gekwetst’. Daarnaast verweet het hof haar ook vertrouwelijke informatie over het ROC via het boek te hebben geopenbaard. De ontbinding door de kantonrechter bleef derhalve in stand, al kende het hof wel een billijke vergoeding toe van € 40.000 omdat het ROC zelf ook, en zelfs: ernstig verwijtbaar, had bijgedragen aan de verstoring van de arbeidsverhouding door de docente wat al te snel te schorsen.

De Hoge Raad vernietigde de uitspraak van het hof, na een uitvoerige en rijk gedocumenteerde conclusie van A-G De Bock. De publicatie van het boek valt, zo startte de Hoge Raad zijn beschouwingen, onder het mede door artikel 10 EVRM beschermde recht op vrijheid van meningsuiting. Het enkele feit dat de docente het boek kon publiceren en had gepubliceerd, maakt nog niet dat van een inbreuk op dat recht geen sprake is. Dat laatste lijkt wel het spoor geweest te zijn waarop het hof zat, met zijn beslissing dat het ontslag ‘niets’ met de vrijheid van meningsuiting te maken had. Van een inmenging in de vrijheid van meningsuiting is volgens de Hoge Raad, die op dit punt verwijst naar rechtspraak van het EHRM, niet alleen sprake bij een publicatieverbod, maar ook indien aan een meningsuiting sancties, zoals sancties van arbeidsrechtelijke aard, worden verbonden. Een verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst kan als een zodanige sanctie van arbeidsrechtelijke aard worden aangemerkt volgens de Hoge Raad. De vraag is dan vervolgens nog of causaal verband aanwezig is tussen de meningsuiting en de sanctie, want alleen dan kwalificeert de sanctie als inmenging in de vrije uitoefening van het grondrecht. Bij de beantwoording van die vraag moet worden gelet op het geheel van gebeurtenissen vanaf de uiting tot aan het opleggen van de sanctie, in hun onderlinge samenhang bezien. Zo’n verband moet volgens de Hoge Raad in dit geval aanwezig worden geacht, gelet op de vaststellingen van het hof dat het ontbindingsverzoek een reactie vormt op de gevolgen die de inhoud van het boek heeft voor de interne verhoudingen en werkrelaties.

Met de uitspraak van de Hoge Raad, is om verschillende redenen nog niet gezegd dat de arbeidsovereenkomst van de docente ten onrechte is ontbonden.68 In de eerste plaats omdat de verwijzingsrechter nu alsnog zal moeten onderzoeken of de inmenging in de uitingsvrijheid van de werkneemster gerechtvaardigd was. Die vraag zal de rechter naar onze mening moeten beantwoorden aan de hand van het toetsingscriterium dat de Hoge Raad formuleerde in het Hyatt-arrest van 2007, waarin de vraag voorlag naar de rechtsgeldigheid van een ontslag op staande voet van een serveerster op Aruba die in strijd met het anti-drugsbeleid van de werkgever onder werktijd sporen van (in haar vrije tijd gebruikte) cocaïne in haar urine had.69 Het ontslag, zo overwoog de Hoge Raad toen, was inderdaad een inbreuk op haar persoonlijke levenssfeer. Bij de beantwoording van de vraag of een dergelijke inbreuk gerechtvaardigd is, moet worden onderzocht of de inbreuk makende handeling een legitiem doel dient en of zij een geschikt middel is om dat doel te bereiken (het noodzakelijkheidscriterium); daarna moet worden onderzocht of de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de werknemer evenredig is in verhouding tot het belang van de werkgever bij het bereiken van het beoogde doel (het proportionaliteitscriterium), en of de werkgever dat doel redelijkerwijs op een minder ingrijpende wijze kon bereiken (het subsidiariteitscriterium). 

Deze drietrapsraket zal de verwijzingsrechter nu ook in de zaak van de ROC-docente moeten langslopen. De Hoge Raad heeft zich verre gehouden van die afweging, die in belangrijke mate feitelijk van aard is. In de procedure na verwijzing zal het ROC moeten aantonen welk legitiem doel zij nastreefde met de inmenging in de vrijheid van meningsuiting, bestaande in het (uiteindelijk) nastreven van ontbinding, alsmede of die inmenging voldoet aan de eisen van proportionaliteit en subsidiariteit. Het gaat het bestek van deze kroniek te buiten om vergaande voorspellingen te doen, hoe die afweging in dit geval zal aflopen. We volstaan hier met de opmerking dat uit de eerdere Hyatt-uitspraak in elk geval blijkt, dat ook bescherming van commerciële en reputationele belangen van de werkgever – zoals een goede naam bij gasten / klanten – een legitiem doel kan vormen, dat kan worden ingeroepen ter beperking van de vrije uitoefening van een grondrecht. Dat zou ook hier kunnen spelen: dat het ROC er met het oog op het aantrekken van nieuwe leerlingen en – in het verlengde daarvan – de continuïteit van haar organisatie, een zwaarwegend belang bij heeft dat haar onderwijsmethodes niet als ondermaats ‘te boek’ komen te staan, ligt zelfs bepaald voor de hand. Ook het streven naar een werkbare en veilige sfeer op de werkvloer voor andere docenten, zou mogelijk een legitiem belang voor het ROC kunnen zijn om via een ontbinding inbreuk te maken op het grondrecht. Het ROC heeft immers meer belangen te dienen dan alleen het grondrecht van de schrijfster. Een ander interessant punt is het volgende. Zelfs als de verwijzingsrechter uiteindelijk, alles afwegend, zou oordelen dat hier wel sprake was van een ontoelaatbare inmenging in de vrijheid van meningsuiting van mevrouw Van Manen, dan betekent dat nog niet noodzakelijkerwijs dat de arbeidsovereenkomst ten onrechte is ontbonden. Uit een uitspraak van de Hoge Raad uit 2018 volgt dat het feit dat de werkgever van het ontstaan van de verstoring in de arbeidsverhouding een verwijt kan worden gemaakt, op zichzelf niet aan ontbinding op de g-grond in de weg hoeft te staan, zij het dat de rechter ‘wel de mate waarin de verstoorde arbeidsverhouding aan de werkgever te verwijten is, [zal] moeten betrekken bij de beoordeling of van de werkgever in redelijkheid niet kan worden gevergd de arbeidsovereenkomst te laten voortduren’. 70 Die beslissing van de Hoge Raad geeft de rechter – zoals wij eerder op deze plaats schreven – de ruimte om, afhankelijk van de omstandigheden van het geval, twee
kanten op te redeneren.71 De rechter kan in het feit dat de werkgever een (ernstig) verwijt treft van de verstoring, aanleiding zien om het ontbindingsverzoek op de g-grond af te wijzen, vanuit de gedachte dat dergelijke onzorgvuldigheid geen beloning verdient. Tegelijkertijd kan verwijtbaarheid aan werkgeverszijde ook de andere kant op werken en wel in die zin dat de rechter daarin juist aanleiding ziet om wel te ontbinden; simpelweg omdat hij meent dat de werknemer een terugkeer niet aangedaan moet worden, of omdat het ‘echt niet meer gaat werken’ in de relatie tussen de werkgever en de werknemer, of in de relatie tussen de werknemer en collega’s. 

Evenmin biedt een eventueel oordeel dat de inmenging in het recht op vrije meningsuiting in dit geval niet gerechtvaardigd was, een garantie op een billijke ontbindingsvergoeding voor de werkneemster. Zo een ongerechtvaardigde inmenging zal weliswaar vrij snel verwijtbaar aan de werkgever zijn, maar is zeker niet per definitie ernstig verwijtbaar. De ene schending van een grondrecht is de andere niet, ook daar bestaan gradaties in aard en ernst. Bij de beoordeling of sprake is van ernstig verwijtbaar gedrag van de werkgever komt het aan op alle omstandigheden van het geval die de verwijtbaarheid van het werkgeversgedrag beïnvloeden en daarbij kan, zo zouden wij menen, bijvoorbeeld ook de opstelling van de werknemer een rol spelen. Net zoals dat in de hiervoor beschreven #MeToo-zaak het geval was bij de verwijtbaarheid van de handelwijze van de werknemer die, volgens de Hoge Raad, mede gekleurd worden door het handelen en nalaten van de werkgever. Het ROC en haar docente hebben, al met al, samen nog heel wat juridische noten te kraken. Wellicht daarover later meer op deze plaats, en anders wel in NRC Handelsblad of de Volkskrant.

(...)

Prof. mr. Barend Barentsen & prof. mr.  Stefan Sagel - Nederlands Juristenblad 97 (33) / 28-10-2022
(Prof. mr. Barend Barentsen is advocaat, hoogleraar sociaal recht aan de Universiteit Leiden en is raadsheer-plaatsvervanger bij het Gerechtshof Den Haag en de Centrale Raad van Beroep. Prof. mr. Stefan Sagel is advocaat en hoogleraar arbeidsrecht aan de Universiteit Leiden).

55. Blog van: Prof. dr. Robert Kreis (Skipr - website over de zorg)

Over functiegerichte en procesgerichte bedrijfsvoering

Het ontslag van docente Paula van Manen was het gevolg van een klassiek conflict tussen een functie- en procesgerichte bedrijfsvoering. Net als onderwijsinstellingen zijn ook zorginstellingen voorbeelden van organisaties die principieel functiegericht dienen te zijn, betoogt niet-praktiserend chirurg en emeritus-hoogleraar Brandwondenzorg Robert Kreis.

Gelukkig is Paula van Manen – docente van een grote ROC – door de Hoge Raad in het gelijkgesteld. Eerder had het Gerechtshof haar ontslag wegens “een verstoorde arbeidsrelatie en het lekken van bedrijfsgevoelige informatie” goedgekeurd. Het Gerechtshof kon kennelijk niet bedenken dat klokkenluiders er zijn door het lekken van bedrijfsgevoelige informatie. In haar boek “Wanneer krijgen we weer les” beschrijft ze de ontreddering van docenten die “leercoaches” worden en studenten die op “leerpleinen” “gepersonaliseerd leren” krijgen opgedrongen door het management. De jeugdzorg en de ggz leiden aan dezelfde soort problemen. Het gaat hier om een klassiek conflict tussen een functie- en procesgerichte bedrijfsvoering.

Autofabrieken zijn voorbeelden van procesgerichtheid. Ze maken een ergens ontworpen auto en als het ontwerp klaar is, is het proces van fabricage de overheersende fase. Alles staat in het teken van productie en winst maximalisatie. Getrainde managers zien toe dat de doelstellingen worden gehaald. Dat het proces in dit soort bedrijven voorop staat, leidt geen twijfel.

Onderwijs en zorginstellingen zijn voorbeelden van organisaties die principieel functiegericht dienen te zijn. Namelijk, het respectievelijk onderwijzen van leerlingen en het behandelen van patiënten. Het zijn dynamische organisaties waarin de functie centraal staat en niet zozeer het proces. Steeds weer dient te worden afgevraagd op welke wijze de beste resultaten kunnen worden behaald om die functie te vervullen. De professionals hebben daarin een bepalende rol. Managers ondersteunen de processen die nodig zijn om de primaire functie zo goed mogelijk uit te werken. Een goede samenwerking tussen de professionals en managers is daarbij essentieel. Een ziekenhuis verliest zijn doel als het een “fabriek van verrichtingen” wordt met professionals in de productielijn onder toezicht van managers. Het is een interessante vraag of de opzet van het – door sommigen zo verfoeide – medisch-specialistische bedrijf heeft voorkomen dat ziekenhuizen dezelfde kant zijn opgegaan als onderwijsinstellingen.

Het op dbc’s gebaseerde financiële stelsel en het nog steeds vigerende marktgerichte zorgstelsel staan eveneens op gespannen voet met een functiegerichte bedrijfsvoering. De vele op proces gerichte, zorg-aansturende rapporten van de overheid met steeds weer wisselende aandachtspunten en accenten, werken verstorend voor functiegerichte organisaties. Niet alleen de bureaucratie neemt hierdoor toe maar ook de kosten. Daarmee gaan aandacht en geld verloren ten koste van het primaire proces.

Het is hoog tijd voor verbeteringen in ons zorgstelsel in plaats van de vele niet onderbouwde en opgelegde veranderingen. 

Prof. dr. Robert Kreis - Skipr.nl: website met nieuws over de zorg / 19-10-2022  

(Oud-chirurg Brandwondencentrum Beverwijk en emeritus hoogleraar brandwondenzorg VUmc) 

54. Blog van: redactie Beroepseer (Stichting Beroepseer)

Webinar over arrest Hoge Raad inzake Paula van Manen en de vrijheid van meningsuiting

De Hoge Raad heeft het vonnis van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in de kwestie-Paula van Manen vernietigd. Paula van Manen (1968), docent, orthopedagoog en onderwijskundige werd ontslagen als docent door ROC (...), omdat zij in 2019 een kritisch boek publiceerde over de vernieuwing van het onderwijs, getiteld Wanneer krijgen we weer les? Daarin beschreef zij over haar ervaringen op het ROC. Onder meer over de overstap die haar beroepsopleiding maakte naar een nieuw onderwijsconcept met gepersonaliseerd onderwijs. Ze noemde niet de naam van de school. Het was haar uitsluitend te doen om de dagelijkse praktijk van een docent die te maken krijgt met ineffectieve onderwijsvernieuwingen.
Op 2 december 2019, niet lang na het verschijnen van het boek, werd Van Manen gedwongen haar werkzaamheden als docent tijdelijk neer te leggen. Zij werd voor maanden geschorst. Rechtszaken volgden tot aan de Hoge Raad toe.

De kernvraag

Op 7 oktober 2022 vond uiteindelijk het arrest van de Hoge Raad plaats. Het gerechtshof ’s-Hertogenbosch is verplicht Van Manens zaak opnieuw te beoordelen.
De kernvraag in deze kwestie luidt: “Kan een onderwijsinstelling een docent die een boek heeft geschreven pardoes ontslaan omdat de inhoud ervan de instelling niet bevalt?” Volgens de Hoge Raad is er een causaal verband tussen de publicatie van het boek en het ontslag en is daarmee sprake van een inmenging in het recht op vrijheid van meningsuiting van de docente. Of die inmenging gerechtvaardigd is, moet bij de nieuwe behandeling van het ontslag worden onderzocht en beoordeeld.

Webinar

De Academie voor de Rechtspraak (AVDR) heeft een webinar gewijd aan de beschikking van de Hoge Raad in de zaak. De AVDR is een door de Orde van Advocatien in 2006 opgericht opleidingsinstituut. Volgens de filosofie van de Academie is het voor de deskundigheid van advocaten van belang dat zij zich gedurende hun werkende leven blijven ontwikkelen via onder meer cursussen.
Het webinar Paula van Manen en de vrijheid van meningsuiting van docenten maakt deel uit de serie Bij de Hoge Raad besproken, waarbij specialisten uitspraken van de Hoge Raad onder de loep nemen op de dag waarop de uitspraak gedaan wordt.

In het webinar becommentariëren de advocaten van Paula van Manen – mr. Wouter Pors en mr. Evelyn Tjon-En-Fa – uitgebreid de beschikking die van groot belang blijkt te zijn. De professionele autonomie, en bescherming van docenten, is met de beschikking versterkt. Maar niet alleen van hen, in feite van alle werknemers, en van bijvoorbeeld leden van een ondernemingsraad. Hun positie tegenover de werkgever is versterkt door de uitspraak.
Het laatste woord over de bescherming van werknemers en de vrijheid van meningsuiting is evenwel nog niet gezegd. Het debat gaat voort.

Hieronder de video Paula van Manen en de vrijheid van meningsuiting van docenten, met advocaten Wouter Pors en Evelyn Ton-En-Fa, 15 oktober 2022. Duur 43 min.

https://www.avdr.nl/bibliotheek/de-vrijheid-van-meningsuiting-docenten

Redactie Beroepseer - www.beroepseer.nl / 17-10-2022 

(Stichting Beroepseer komt op voor het belang van professionaliteit. De Stichting is in 2006 opgericht door Thijs Jansen en Alexandrien van der Burgt) 

53. Bericht van: Prof. dr. Rob van Gestel (LinkedIn)

Ontslag kritische ROC docente moet herbeoordeeld worden aldus de Hoge Raad

Wie het arrest van de Hoge Raad leest en vooral ook de Conclusie van AG De Bock valt om van verbazing m.b.t. wat het ROC (...) zich veroorloofd heeft om een docente die een kritisch boek schreef over een controversiële lesmethode de mond te snoeren. Hoewel de docente de naam van de school niet noemde en ook niet die van collega's en leerlingen meenden enkele leden van de schoolleiding en de staf zich te herkennen in het boek. Vervolgens werd de docente de laan uit gestuurd vanwege verstoorde arbeidsverhoudingen die dan zogenaamd niets met de inhoud van het boek van doen zouden hebben. Dat het Gerechtshof hier in mee is gegaan vind ik onbegrijpelijk. Goed dat de Hoge Raad nu heeft geoordeeld dat een ander Hof het ontslagbesluit opnieuw dient te beoordelen, maar de vraag blijft voor mij nog wel: eindigt dit niet in een hogere ontslagvergoeding voor de docente, terwijl de betreffende schoolleiding hier de vrijheid van meningsuiting met voeten lijkt te hebben getreden? Met andere woorden; is het zo direct niet alsnog de werkneemster die haar baan kwijt is met een iets hogere ontslagvergoeding, terwijl de leiding van het ROC eigenlijk veeleer een pak op de broek zou moeten krijgen, omdat men kennelijk het belang van kritiek en tegenspraak binnen het onderwijs niet heeft ingezien en bovendien net wilde doen alsof het ontslag niets met de inhoud van het boek van doen zou hebben.

Het is, zoals ik al eerder schreef (https://Inkd.in/e45Hn4zk), hoog tijd dat we een betere bescherming van klokkenluiders binnen onderwijs en wetenschap bieden zolang dit soort praktijken nog voorkomen. 

Prof. dr. Rob van Gestel - LinkedIn / 14-10-2022 

(Hoogleraar theorie en methode van wetgeving aan Tilburg University en hoogleraar juridische methodologie aan de Universiteit van Leuven)

52. Noot van: Mr. Job Buiting (Lex Scholaris - platform voor onderwijs & recht)

Vrijheid van meningsuiting van de docent

LET OP: met het oog op de omvang van deze noot wordt in dit kader alleen deel 1 (samenvatting uitspraak) weergegeven. Deel 2 (de uitgebreide noot bij de uitspraak van de Hoge Raad) is te vinden op de website van Lex Scholaris:
https://www.lexscholaris.nl/artikelen/noot-vrijheid-van-meningsuiting-van-de-docent

1. Samenvatting uitspraak

In casu is een docente van een mbo-instelling geschorst en vervolgens ontslagen na publicatie van een kritisch boek over de onderwijsvernieuwingen die waren doorgevoerd bij haar instelling. In cassatie staat de vraag centraal of sprake is van een causaal verband tussen de publicatie van het boek en het verzoek van de mbo-instelling tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst. De Hoge Raad oordeelt, conform de conclusie van de Advocaat-Generaal, dat het Hof heeft miskend dat het verzoek tot ontbinding niet heeft geleid tot inmenging in de vrijheid van meningsuiting van de docente. Er bestaat namelijk een causaal verband tussen de publicatie van het boek en het verzoek tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst. De Hoge Raad vernietigt het arrest van het Hof Arnhem-Leeuwarden en verwijst de zaak door naar het Hof ’s-Hertogenbosch. 

2. Noot

(...)
(Lees de noot)

Mr. Job Buiting - lexscholaris.nl / 12-10-2022
(Oprichter van Lex Scholaris, wetgevingsjurist en buitenpromovendus aan de Radbout Universiteit in Nijmegen)

51. Column van: Aleid Truijens (Volkskrant) 

De eerste, hoognodige ‘stapjes’ op weg naar een ander onderwijsstelsel

Hoera! Het ontslag van Paula van Manen, voormalig docent aan de pedagogische opleiding van een groot ROC, was wel degelijk een inmenging in de vrijheid van meningsuiting. Dat oordeelde de Hoge Raad. Van Manen werd niet ontslagen, zoals het Gerechtshof vorig jaar meende, omdat er sprake was van ‘een verstoorde arbeidsrelatie’ en omdat ze ‘bedrijfsgevoelige informatie’ naar buiten bracht. De instelling wilde van haar af omdat ze een kritisch, geanonimiseerd boek had geschreven, op basis van eigen ervaringen.

In Wanneer krijgen we weer les? beschrijft ze herkenbaar en grappig de chaos en ontreddering bij docenten (voortaan ‘leercoaches’) en studenten (voortaan op leerpleinen achter hun laptop geplakt) als op het ROC daar plotseling het ‘gepersonaliseerd leren’ wordt ingevoerd. Haar schoolbestuur was not amused. De zaak moet nu worden heroverwogen.

Paula van Manen werd met gejuich ontvangen, toen ze afgelopen vrijdag binnenkwam in De Balie in Amsterdam, waar onderwijsminister Dennis Wiersma in gesprek ging met leraren. Zo werd ze, op de dag van de uitspraak, meteen gefeliciteerd door een van de onderwijsministers. Wat een moed, om de strijd tot aan de Hoge Raad voort te zetten en je niet te laten intimideren.

Het is een belangrijke uitspraak, niet alleen voor Van Manen zelf. Het gaat hier om de autonomie van docenten en wetenschappers, van basisschool tot universiteit. Die moeten over hun vak kunnen zeggen en schrijven wat ze willen. Dat brengt het onderwijs verder. Het is goed dat schoolbesturen weer eens te horen krijgen dat ze geen bedrijven zijn met bedrijfsgeheimen en almachtige ceo’s, die hun werknemers aan een touwtje hebben en hun de mond kunnen snoeren, maar publieke instellingen, betaald door de belastingbetaler. Leraren zijn in dienst van het ministerie van Onderwijs, en hebben een eigen verantwoordelijkheid voor goed onderwijs.

Over de autonomie van de leraar, en de rol van de besturen, ging het ook in De Balie. Wiersma beantwoordde de zeer uiteenlopende vragen soepel en vriendelijk, en met begrip voor de geagiteerde stemming. De toon werd gezet door docent Charlotte Goulmy, die benadrukte dat meer geld niet vanzelf oplossing is; er moet meer geld naar het primaire proces, de leraar en de leerling. In het huidige stelsel, met autonome schoolbesturen die een ‘lumpsum’ krijgen, gaat een groot deel van het geld naar bestuurders en hun bureaus, adviseurs en interim-managers - naar het kantoor, niet naar de klas. Hak die overbodige ‘kleilaag’ ertussenuit, stelde Goulmy voor, en er komt veel geld vrij om te besteden aan goed onderwijs. Wiersma begreep de kritiek, en beloofde, zoals eerder in de Volkskrant (27-8-2022), slecht functionerende bestuurders op de vingers te tikken. Maar ja, zo’n stelselwijziging, dat gaat zomaar niet ineens. Dat moet ‘in kleine stapjes’.

De Algemene Onderwijsbond en CNV Onderwijs vinden nu – eindelijk – dat zo’n stelselwijziging er moet komen, ‘omdat dit stelsel niet heeft waargemaakt waarop we gehoopt hadden’. Als uitgangspunten voor het overleg over arbeidsvoorwaarden stellen zij die eerste ‘stapjes’ voor. Het zijn er drie: er wordt voortaan rechtstreeks met de minister onderhandeld over primaire arbeidsvoorwaarden; de salarissen worden uit de lumpsum gehaald, het ministerie moet er weer over gaan en, ten slotte, salarissen van bestuurders in het funderend onderwijs vallen voortaan onder de onderwijs-cao. 

Het zou een mooi begin zijn. Hopelijk beseffen docenten dat deze wijzigingen net zo belangrijk zijn als verlichting van de werkdruk en kleinere klassen, en dat daarvoor eerst een machtsverschuiving nodig is. Een onderwijsminister die praat met leraren en niet alleen met bobo’s is een verademing. Nu nog concrete veranderingen.

Aleid Truijens - Volkskrant.nl / 10-10-2022  
(Auteur, journalist en columnist van de Volkskrant) 

50.  Bericht van: redactie BON (Beter Onderwijs Nederland)

Hoge Raad vernietig uitspraak in zaak-Paula van Manen

De Hoge Raad heeft het vonnis van het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden in de kwestie-Paula van Manen vernietigd (lees de uitspraak via de website van de Hoge Raad). Van Manen werd ontslagen als docent door ROC (...), omdat zij een kritisch boek schreef over de vernieuwing van het onderwijs aldaar. BON schreef naar aanleiding van deze kwestie een open brief aan de raad van toezicht van ROC (...).

Het gerechtshof ’s-Hertogenbosch moet haar zaak nu opnieuw beoordelen, en daarbij de vrijheid van meningsuiting voor docenten meewegen. Een punt dat ook voor BON zwaar woog, en waar we in de open brief op aandrongen.

Wij feliciteren Paula van Manen met dit goede nieuws. Het is ook een opsteker voor docenten in het hele land, die nu weten dat besturen niet zonder meer kunnen wegkomen met intimidatie en ontslag van kritische leraren. 

Redactie BON - beteronderwijsnederland.nl / 8-10-2022
(De vereniging Beter Onderwijs Nederland is begin 2006 opgericht met als doelstelling: het zo goed mogelijk tot bloei laten komen van de potenties van leerlingen en studenten door gedegen vakinhoudelijke en algemene vorming).

49. Vlog van: mr. Berend-Bram Heinen (Cassatieblog.nl)

Vrijheid van meningsuiting en ontslag

Een docente van een ROC schrijft een boek over onderwijsvernieuwingen bij haar op school. Na publicatie van het boek wordt zij ontslagen; de arbeidsverhouding is duurzaam verstoord geraakt. Het ontslag houdt stand in hoger beroep. Volgens het hof is van inperking op de vrijheid van meningsuiting van de docente geen sprake. De Hoge Raad is het daar niet mee eens. Berend-Bram Heinen bespreekt deze uitspraak.

Bekijk hier zijn vlog:
https://cassatieblog.nl/arbeidsrecht/cassatievlog-032-vrijheid-van-meningsuiting-en-ontslag/

Mr. Beren-Bram Heinen - cassatieblog.nl / 7-10-2022
(Werkt sinds 2018 als advocaat in het cassatieteam van Pels Rijcken en publiceert regelmatig op Cassatieblog.nl)


48. Webinar van: mr. Wouter Pors & mr. Evelyn Tjon-En-Fa (Bird & Bird) - Academie voor de Rechtspraktijk (AvdR)

De vrijheid van meningsuiting van docenten

Kan een onderwijsinstelling een docent die een boek heeft geschreven pardoes ontslaan omdat de inhoud ervan de instelling niet bevalt? Deze vraag wordt besproken in de serie 'De Hoge Raad besproken' van de Academie voor de Rechtspraktijk.  Een serie waarin specialisten uitspraken van de Hoge Raad bespreken op de dag dat de uitspraak gedaan wordt. 

Dit webinar (audiovisueel) is hier te volgen:
https://www.youtube.com/watch?v=Mj7pyLIzPGk

Mr. Wouter Pors & mr. E.M. Tjon-En-Fa - Youtube kanaal van de AvdR / 7-10-2022
(Advocaten van het internationale advocatenkantoor Bird & Bird, vestigingen Den Haag & Amsterdam)

47. Bijdrage van: Drs. Dennis Wiersma (Minister van Onderwijs) - De Balie tv

Op vrijdag 7 oktober vond de bijeenkomst plaats van de Onderwijscommissie Boerenverstand met minister Dennis Wiersma in de Balie in Amsterdam. Een zaal vol leraren ging met de minister in gesprek over een aantal belangrijke thema's. Op dezelfde dag was de uitspraak van de Hoge Raad in mijn zaak. De minister besteedde daar uitgebreid aandacht aan.

LET OP: in dit kader publiceer ik slecht een deel van deze bijeenkomst, namelijk wat de minister zei over mijn boek en de uitspraak van de Hoge Raad. Een registratie van de gehele bijeenkomst vind je hier:
https://debalie.nl/debalie-tv/dennis-wiersma-in-gesprek-met-leerkrachten/

Felicitatie van minister Dennis Wiersma

(...)
Het is vandaag eigenlijk ook een beetje de dag van Paula van Manen. Zij heeft een boek geschreven. In het boek van Paula speelt op een gegeven moment een heel nieuw systeem van beoordelen in kleuren. Ik heb speciaal voor Paula vandaag blauw aangetrokken, omdat blauw de hoogste kleur is in het boek van Paula. Dat zegt iets waar het boek over gaat: dat er allerlei dingen bedacht zijn door mensen die op een gegeven moment zelf ook weer de benen nemen. Als je daar een boek over schrijft, dan krijg je daar gedoe mee. En over dat gedoe is vandaag een uitspraak geweest. Dat heeft haar volgens mij wat rechtvaardiging gegeven. Verder kan ik daar ook weer niet al te veel over zeggen. Ik heb de uitspraak niet bestudeerd, maar volgens mij is zij er heel blij mee en heleboel van jullie ook, dus ik wilde haar daar in ieder geval mee feliciteren.
(...)

Drs. Dennis Wiersma - De Balie tv (debalie.nl) / 7-10-2022  

(Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs. Daarvoor was hij Tweede Kamerlid voor de VVD en (kortstondig) staatssecretaris SZW. Eerder werkte hij bij pensioenuitvoerder PGGM en was hij voorzitter van FNV Jong)  

46. Presentatie van: Marcel Schmeider (BON - Beter Onderwijs Nederland) 

Op zaterdag 22 mei 2022 vond het symposium van Beter Onderwijs Nederland (BON) plaats, getiteld 'De kunst van het leren'. Tijdens dit symposium, waar ook minister Dennis Wiersma aanwezig was, gaf Marcel Schmeier een presentatie over gewoon goed lesgeven.  

LET OP: in dit kader publiceer ik slechts een deel van zijn presentatie. Wil je de gehele presentatie beluisteren, dan vind je die hier:
https://www.beteronderwijsnederland.nl/onderwijs-in-beeld/2022/07/gewoon-goed-lesgeven-door-marcel-schmeier/

Gewoon goed lesgeven

(...)
Ik ga iets vertellen over hoe je gewoon goed lesgeeft. 'Gewoon goed lesgeven' is een term die trouwens niet door mij is bedacht, maar door Paula van Manen. Misschien kennen jullie haar. Ik zou ook zeggen: koop vooral haar boek dat ze geschreven heeft. Zij kon op haar school immers niet heel goed lesgeven, want ze gingen andere dingen doen.
(...)

Marcel Schmeier - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 05-07-2022 

(Onderwijsadviseur, publicist en auteur van diverse onderwijsboeken, was leraar en IB'er in het basisonderwijs) 


45. Column van: Jesse Jeronimoon (BON - Beter Onderwijs Nederland) 

Op zaterdag 22 mei 2022 vond het symposium van Beter Onderwijs Nederland (BON) plaats, getiteld 'De kunst van het leren'. Ter afsluiting van dit symposium, waar ook minister Dennis Wiersma aanwezig was, bracht Jesse Jeronimoon deze column ten gehore. 

LET OP: in dit kader publiceer ik slechts een deel van zijn column. Wil je de gehele column beluisteren, dan vind je die hier:
https://www.beteronderwijsnederland.nl/podcasts/2022/07/podcast-de-column-van-jesse-jeronimoon/

De column van Jesse Jeronimoon

(...)

Miljarden die eigenlijk bestemd waren voor het onderwijs, primaire processen, werden weggepompt in een zee van ongebreidelde hebzucht en mislukkingen. Soms, heel soms, stelde iemand het aan de kaak. Schreef er een boek over en werd binnen de kortste keren kaltgestellt. Mede dankzij haar collega's. Paula, vergeet dat niet: jouw collega's.
(...)

Jesse Jeronimoon - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 01-07-2022 

(Docent op een ROC, publicist, schrijft onder pseudoniem columns bij BON) 

44. Bijdrage van: Drs. Dennis Wiersma (Minister van Onderwijs) - Tweede Kamer

Inbreng van Dennis Wiersma (minister van Onderwijs)  tijdens een overleg over 'Jaarverslag en slotwet Ministerie van OCW 2021' van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met de onderwijsministers Robbert Dijkgraaf en Dennis Wiersma.

LET OP: In dit kader wordt alleen het deel weergegeven waarin minister Dennis Wiersma iets zegt over mijn boek. De volledige tekst is te vinden in Kamerstuk 36100-VIII-23:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2022Z08648&did=2022D30155

Wat vindt de minister van het boek van Paula van Manen? - Tweede Kamer

(…) 

Tot slot, de uitsmijter van de dag. Wat vindt de minister van het boek van Paula van Manen?
(...)
Dat zal wel, maar ik ben op driekwart van het boek, dus ik vind het leuk om er ook iets over te vertellen.
(...)
Overigens schroomt mevrouw P. van Manen niet om mij op internet altijd nuttige feedback te geven. Daar wil ik haar zeer voor danken. 
(...)
Dit speelt zich af op een roc, maar in algemene zin gaat het over de beweging van het onderwijs als een soort experiment, terwijl we daarin een basis moeten bijbrengen. Op een gegeven moment kunnen er allerlei invloeden ontstaan die dat misschien ondermijnen. Het boek laat een interessante ervaring zien rond de vraag in hoeverre dat wel of niet gebeurt en wat je daartegen doet. Ik vind dat amusant om te lezen. 
(...)

Drs. Dennis Wiersma - Kamerstuk 36100-VIII-23 / 27-6-2022 

(Minister voor Primair en Voortgezet Onderwijs. Daarvoor was hij Tweede Kamerlid voor de VVD en (kortstondig) staatssecretaris SZW. Eerder werkte hij bij pensioenuitvoerder PGGM en was hij voorzitter van FNV Jong)  

43.  Toespraak van: Drs. Jelmer Evers (Algemene Onderwijsbond - AOb) 

Op zaterdag 14 mei 2022 werd in het Theo Thijssen museum de nieuwe tentoonstelling 'Lastpakken voor de klas' geopend. De tentoonstelling zoomt in op een aantal dwarsliggende onderwijzers, die opkwamen voor het onderwijs, hun positie, hun rechten, sociale gelijkheid en nog een groot aantal eerbare maatschappelijke thema's. 

De tentoonstelling werd geopend door Jelmer Evers, vicevoorzitter van de Algemene Onderwijsbond (AOb). 

LET OP: in dit kader publiceer ik slechts een deel van zijn toespraak. Wil je de gehele openingsspeech van Jelmer Evers lezen, dan vind je die hier:
https://www.theothijssenmuseum.nl/het-museum/nieuws/item/214-lastpakken-voor-de-klas

Lastpakken voor de klas 

'Lastpakken voor de Klas, ‘Weerspannige’ leerkrachten van begin 20ste eeuw'. Een onderwerp naar mijn hart. Het is goed om onze eigen geschiedenis - van onze beroepsgroep - levend te houden. Het leven en het werk van deze 'lastpakken' is een bron van inspiratie en opent deuren en mogelijkheden - possible futures - die we misschien anders niet hadden gezien.

Ik kreeg deze mooie vraag mee van de organisatoren:

'hoeveel reden hebben leerkrachten vandaag de dag nog om tegen Het Gezag in de breedste zin van het woord (van schoolleiding tot regering, en heel af en toe zelfs de eigen bondsleiding...) in het geweer te komen?'

Het antwoord laat zich raden en is natuurlijk ja. daar is genoeg reden toe. We kijken aan tegen een enorm lerarentekort, enorme werkdruk, toenemende ongelijkheid en de professionele autonomie en academische vrijheid staan onder druk. We hebben het ontegenzeggelijk beter dan in de tijd van deze lastpakken, maar we zijn ook in rap tempo onze verworvenheden aan het verliezen en ik twijfel er niet aan dat Thijssen en zijn mede lastpakken dit aan de orde zouden stellen en ernaar zouden handelen. 

(...) 

We hebben het hier over vrijheid, om je werk goed te doen, dat je je durft uit te spreken tegen Het Gezag. Professionele autonomie en academische vrijheid. Die hangen nauw samen met een aantal grondrechten - vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vereniging. En de bandbreedte van die vrijheden worden bepaald door de politieke en economische context en de machtsverhoudingen in onze maatschappij. 

(...)

En ja, ook in Nederland zien we deze tendensen, zoals ik al eerder schetste. Een urgent voorbeeld waar de vrijheid van meningsuiting in het geding is, is dat docent - lastpak - Paula van Manen is ontslagen omdat ze een kritisch boek schreef over onderwijsvernieuwing en de managementcultuur op haar school. Tot grote verbazing van leraren werd de werkgever aanvankelijk in het gelijk gesteld door de rechter. De zaak speelt nu voor de Hoge Raad, en het is te hopen dat collega van Manen in ere wordt hersteld. Het is een zaak die ons allemaal aangaat, de vrijheid van meningsuiting is in het geding. 

(...)
 

Vandaag de dag staan we voor precies dezelfde uitdagingen. We begonnen met de vraag hoeveel reden leerkrachten vandaag de dag nog hebben om tegen Het Gezag in het geweer te komen. Daar hebben we alle redenen toe. Ik hoop dat mijn collega's inspiratie, hoop putten en possible futures zien in het voorbeeld van Theo Thijssen en de dappere lastpakken van deze tentoonstelling, dat ze zich uitspreken, organiseren, opkomen voor hun vak en doen wat goed is.

Op naar meer lastpakken voor de klas. 

Jelmer Evers - website Theo Thijssen museum / 31-5-2022 

(Vicevoorzitter bij de AOB. Was docent Geschiedenis. Onderwijsinnovator, auteur van diverse boeken, publicist)


42.  Blog van: Drs. Jan Lepeltak (KomenskyPost - onafhankelijk onderwijsplatform) 

Advies aan Hoge Raad: kritiek op het onderwijs is geen reden van ontslag docent

Er heeft nog niets over in de kranten gestaan, toch is de zaak rond het ontslag van docente en schrijfster Paula van Manen voor alle onderwijsgevenden van groep 1 tot aan de universiteit van groot belang. 
Het advies van de procureur-generaal van de Hoge Raad (een soort officier van justitie) betekent veel voor het onderwijsveld. Veel schoolbestuurders zullen er onrustig van worden. 

Even het geheugen opfrissen. Paula van Manen schreef een prachtig boek over haar ervaring met de onderwijsvernieuwing op de opleiding waar ze lesgaf. De titel is veel betekenend: Wanneer krijgen we weer les? De opleiding – een ROC – waar zij werkt(e) zette het onderwijs geheel op zijn kop. Het onderwijs van de studenten werd zelfsturend en zij moesten vooral zelfstandig aan hun portfolio werken om de gewenste competenties te verwerven. Het boek waarin de namen van betrokken personen en de instelling niet werden genoemd leidde na meer dan 10 dienstjaren uiteindelijk tot haar ontslag. Uiteraard werd snel duidelijk om welk ROC en welke opleiding het ging. In Nederland blijft vrijwel niets geheim en lekken soms zelf de notulen van de ministerraad uit. 

Maar Paula liet het er niet bij zitten en ging in beroep. Eerst bij de kantonrechter en later bij het gerechtshof in Arnhem. Kern van de zaak: mag je je weldoordachte kritische mening geven over zaken binnen je school door er bijvoorbeeld een boek over te schrijven? Het ROC had de pech dat Paula van Manen ook een uitstekend schrijfster van jeugdboeken is. Haar relaas leverde dus een zeer leesbaar boek op. Maar het management en het College van Bestuur van haar ROC was van mening dat ze haar ervaringen en mening niet mocht publiceren. Ze had haar kritiek intern moeten spuien of via de OR waarvan ze lid was. Iets wat ze overigens ook heeft gedaan. 

Het gerechtshof van Arnhem bevestigde de uitspraak van de kantonrechter. Het Hof oordeelde wel het dat het ROC ‘ernstig verwijtbaar’ had gehandeld door Paula direct te schorsen na het verschijnen van het boek, wat haar een ‘billijke vergoeding’ opleverde. Maar het arbeidscontract mocht worden ontbonden. Het ontslag had niets met haar positie in de OR te maken. Dan had ze haar bezwaren maar daar moeten uiten. 

Zo kwam Paula uiteindelijk met hulp van de AOb terecht bij ons hoogste rechtscollege. In deze civiele zaak ging het om recht op vrije meningsuiting, zoals dat ook is vastgelegd in het Europees verdrag voor de rechten van de mens en de bijbehorende vrijheden, zoals de vrijheid van meningsuiting. Deze wetgeving gaat boven de nationale wetgeving. Voor deze zaak bij de Hoge Raad werd een beroep gedaan op dit verdrag. 

Wat gebeurde hadden slechts weinigen durven hopen. De advocaat-generaal schoot het besluit en de bijbehorende argumenten van het hof in Arnhem aan flarden. In een zeer uitgebreid en doorwrocht advies voorzien van andere (Europese) casussen werd gewezen op de inconsistenties in de uitspraak van het Arnhemse hof. Volgens de rechtbank was de vrijheid van meningsuiting niet in het geding. Maar in de kern kwam het erop neer dat Paula niet mocht worden ontslagen omdat ze het boek had geschreven, want wanneer ze het niet had geschreven was ontslag niet aan de orde geweest. 

Partijen hebben tot eind maart de tijd om te reageren op het advies. Als de Hoge Raad het advies overneemt wordt de zaak terugverwezen naar een ander Hof. Neemt de Hoge Raad het advies niet over, dan zal de advocaat van Paula zich richten tot het Europese Hof voor de rechten van de mens. Of dat laatste nodig is valt zeer te betwijfelen. 

Drs. Jan Lepeltak - website van KomenskyPost / 18-3-2022

(Oud-lector ICT en veranderende didactiek aan de NHL in Leeuwarden, publicist en eigenaar van adviesbureau Learning Focus) 

41. Blog van: redactie Beroepseer (Stichting Beroepseer)

Er hangt een mooie uitspraak van Hoge Raad in de lucht over vrijheid van meningsuiting docenten 

Paula van Manen twittert opgelucht dat er supergoed nieuws is in de ‘rechtszaak boek’: “Als dit advies wordt gevolgd door de Hoge Raad, kan mijn ontslag niet in stand blijven. Lange leve de vrijheid van meningsuiting. JUIST ook in het onderwijs!”
Paula van Manen (1968) is docent, orthopedagoog en onderwijskundige. 

Het Advies van advocaat-generaal parket bij de Hoge Raad R.H.de Bock is verschenen op 11 maart 2022 en gaat over de ontslagzaak van Paula van Manen. Volgens De Bock kan het ontslag van de ROC-docente n.a.v. het publiceren van een kritisch boek niet in stand blijven, omdat geen afweging is gemaakt tussen de vrijheid van meningsuiting van de docente en de belangen van de school. 

In het in 2019 gepubliceerde boek Wanneer krijgen we weer les?  schrijft Van Manen over haar ervaringen opgedaan op de school waar ze werkt. Op een luchtige en vlotte manier beschrijft zij de overstap die haar beroepsopleiding maakte naar een nieuw onderwijsconcept met gepersonaliseerd onderwijs. Ze noemt niet de naam van de school. Het is haar uitsluitend te doen om de dagelijkse praktijk van een docent die te maken krijgt met ineffectieve onderwijsvernieuwingen. 

Het is nu wachten op arrest van de Hoge Raad 

Paula van Manen moest op 2 december 2019, niet lang na het verschijnen van haar boek, haar werkzaamheden als docent tijdelijk neerleggen. Ze werd voor maanden geschorst. Een gang naar de kantonrechter volgde, alsmede een hoger beroep. De zitting voor het Gerechtshof vond plaats op 3 maart 2021; de uitspraak volgde op 19 april.
Die luidde – anders dan de kantonrechter – “dat de docent ook recht heeft op een billijke vergoeding omdat het ROC ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. Het ROC heeft na de beroering die na het verschijnen van het boek ontstond, te prematuur naar de forse maatregel van schorsing van de docent gegrepen [ … ] Omdat ook de docent verwijten kunnen worden gemaakt, en het te verwachten was dat de arbeidsovereenkomst hoe dan ook zou zijn geëindigd (maar pas op een later moment) is het hof uitgekomen op een billijke vergoeding van € 40.000,- .” 

Kortom, de vraag is: Kan een onderwijsinstelling een docent die een boek heeft geschreven pardoes ontslaan omdat de inhoud ervan de instelling niet bevalt?
Het wachten in deze zaak is nu op het arrest van de Hoge Raad. Immers, een juridisch advies (ook ‘conclusie’ genoemd) is nog geen beslissing van de Hoge Raad en vormt niet het slot van de procedure. De Hoge Raad neemt uiteindelijk zelf de beslissing, en die kan afwijken van het advies van de advocaat-generaal. 

Van Manen schrijft alvast wel op haar website dat zij en haar advocaten – Wouter Pors en Evelyn Tjon-En-Fa – bij geen gelijk naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg gaan. “Dit hof neemt de schending van de vrijheid van meningsuiting hoog op“, aldus Wouter Pors. “Het Europese Hof is altijd al van mening geweest dat journalisten, schrijvers en ook docenten hun werk moeten kunnen blijven doen”. 

Redactie Beroepseer - www.beroepseer.nl / 14-3-2022 

(Stichting Beroepseer komt op voor het belang van professionaliteit. De Stichting is in 2006 opgericht door Thijs Jansen en Alexandrien van der Burgt)

40. Conclusie van:  Prof. dr. mr. Ruth de Bock (website: rechtspraak.nl)

Conclusie van de procureur-generaal bij de Hoge Raad d.d. 11-3-2022 (ECLI:NL:PHR:2022:231) 

Let op: met het oog op de omvang van de conclusie wordt in dit kader alleen de inhoudsindicatie weergegeven. De volledige conclusie is te vinden op de website van rechtspraak.nl: https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:PHR:2022:231&showbutton=true&keyword=ECLI%3aNL%3aPHR%3a2022%3a231

(...)

Inhoudsindicatie
Ontslag werkneemster ROC wegens verstoorde arbeidsverhoudingen na publicatie boek over onderwijsvernieuwingen binnen ROC. Art. 10 EVRM. Vrijheid van meningsuiting. Causaal verband tussen uiting werkneemster en ontbindingsverzoek. Toetsingskader uitingen werknemer en sancties werkgever. Vergewisplicht art. 7:671b lid 6 BW nu werkneemster tevens lid is van de Ondernemingsraad.

(...) 

Prof. dr. mr. Ruth de Bock - website: rechtspraak.nl / 11-03-2022 
(Advocaat-generaal bij de Hoge Raad en hoogleraar Civiele rechtspleging aan de Universiteit van Amsterdam)

39. Column van: Dr. Eduard Bomhoff (Wynia's Week - Onafhankelijk digitaal weekblad)

 
LET OP: ik publiceer alleen de tekst onder de kop 'Robbert Dijkgraaf: regent 1' en enkele zinnen die later in de column staan. Wil je de gehele column bekijken, dan vind je die hier:
https://www.wyniasweek.nl/nog-maximaal-389-dagen-met-rutte/

Nog maximaal 389 dagen met Rutte

(...)
Robbert Dijkgraaf: regent 1

Nog geen maand terug in het Torentje, en nu al drie miseries voor Rutte. Een nieuwe minister van Onderwijs die in de Kamer wordt geconfronteerd met het schandelijke gedrag van het ROC (...) dat docent Paula van Manen eerst schorste en daarna ontsloeg omdat ze een boekje had geschreven: ‘Wanneer krijgen we weer les?’ met kritiek op onzinnige onderwijs-modes die van bovenaf door schoolmanagers verplicht en overhaast worden ingevoerd.

De zaak speelt sinds 2019 en Paula van Manen heeft al 40.000 euro schadevergoeding gekregen maar wil liever haar baan terug. Onderwijsspecialist Harm Beertema zei tegen minister Dijkgraaf: ‘Deze casus staat symbool voor de autoritaire cultuur waarin de colleges van bestuur, ondersteund door een batterij van juristen, nota bene betaald uit de lumpsum, het opnemen tegen een eenzame individuele leraar die het waagt om kritisch te zijn ten aanzien van vernieuwingsbeleid dat erdoor gedramd wordt tegen alle rationaliteit in.’

De nieuwe minister weigerde twee keer om te helpen: ‘Er zijn op dit moment bij mij geen signalen dat de besturen daar de vrijheid van meningsuiting beperken’. Hij bleef dus de managers van het ROC steunen en ontpopte zich als een slechte regent die slaafs zijn ambtenaren volgt, ook als ze het mis hebben. Zoveel verwachtingen van een nieuwe start bij Onderwijs en toch na een paar weken al weer teleurgesteld.

(...)

De winst is dat schrijfster Paula van Manen en haar talrijke volgers op Twitter zien dat er recht komt in haar zaak tegen de managers van het ROC (...). 
(...)

Dr. E.J. Bomhoff - website van Wynia's Week / 19-2-2022

(Voormalig minister en vicepremier in het kabinet Balkenende I (2002), hoogleraar economie aan Monash Malaysia University, publicist, vaste columnist van Wynia's Week)

38. Bijdrage van: Harm Beertema (PVV)

LET OP: ik publiceer alleen de tekst van deze vergadering die hierop betrekking heeft. Wil je het gehele Kamerstuk bekijken, dan vind je dat hier: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2021-2022/43

De rechtsbescherming van leraren en docenten - Tweede Kamer

Plenair verslag: Tweede Kamer, 43e vergadering: 27-1-2022

Agendapunt: Verbetering van de rechtsbescherming van mbo-studenten

(…) 

Voorzitter. Wij staan dus in beginsel positief tegenover de vorming van een studentenstatuut, maar waarom is er ook niet direct een statuut voor leraren meegenomen? We zien namelijk dat de vrijheid van meningsuiting voor leraren nog niet gewaarborgd is, integendeel. Ik verwijs dan naar de casus-Paula van Manen. De docente Van Manen schreef een uiterst discreet en gebalanceerd boek getiteld "Wanneer krijgen we weer les?" — een briljante titel overigens — over haar ervaringen met onzinnige onderwijsvernieuwingen. Ze deed dat als docente verbonden aan ROC (...). Dat werd haar niet in dank afgenomen door die autoritaire schoolleiding. Ze werd geschorst en ontslagen. Na een lang juridisch gevecht werd ze ook nog eens in het ongelijk gesteld door de rechter. De rechter wees toen op de cao, die maar weinig, of geen eigenlijk, vrijheid biedt om werkgerelateerde misstanden naar buiten te brengen. Ik zal de minister natuurlijk niet vragen om op de stoel van de rechter te gaan zitten of om zich te mengen in de cao's, maar deelt de minister in ieder geval onze opvatting dat een lerarenstatuut geen overbodige luxe zou zijn voor het mbo, met deze casus in het achterhoofd? Het is toch doodzonde dat docenten met een groot, warm onderwijshart, zoals mevrouw Van Manen, door bestuurders met lange tenen het onderwijs uitgejaagd worden en zelfs de facto een beroepsverbod opgelegd krijgen? Zeker in een tijd van een gierend lerarentekort moeten we dat toch voorkomen. Dit is voor ons het zoveelste teken aan de wand dat bestuurders lijken te vergeten dat docenten en studenten centraal moeten staan in het onderwijs. Graag een reflectie, en liefst nog een toezegging dat de minister een onderzoek aankondigt naar hoe de vrijheid van meningsuiting van leraren en docenten gewaarborgd zou kunnen worden.

(…)

Voorzitter. Ook mijn dank voor de uitleg en de beantwoording van de vragen door de minister. Hij verwijst naar de Grondwet als het gaat om de vrijheid van meningsuiting, die daar al gewaarborgd zou zijn. Dat is natuurlijk ook zo. Ik weet niet welke ambtenaar de vertegenwoordiger van de MBO Raad hier heeft geadviseerd, maar ik raad de minister toch stellig aan om zich niet te veel als loopjongen van bestuurders te laten gebruiken. Deze casus staat symbool voor de autoritaire cultuur waarin de colleges van bestuur, ondersteund door een batterij van juristen, nota bene betaald uit de lumpsum, het opnemen tegen een eenzame individuele leraar die het waagt om kritisch te zijn ten aanzien van vernieuwingsbeleid dat erdoor gedramd wordt tegen alle rationaliteit in. Ik zou zeggen: laat u niet in de luren leggen, minister. U regeert, niet de ambtenaren of de bestuurders.

Ik vraag ook geen nieuwe wet. Ik vraag niet veel. Ik vraag een eenvoudige toezegging om te onderzoeken, met als basis de casus van mevrouw Van Manen, hoe dit soort zaken in de toekomst kunnen worden voorkomen, want ze richten ongelofelijk veel schade aan aan het vertrouwen in deze instellingen. Het is een buitengewoon onrechtvaardige zaak, waarin een toegewijde docente op een heel discrete manier met realistische kritiek komt op een onderwijsvernieuwing die per se leerlingen tot slachtoffers maakt. Denk nog eens even na over de titel "Wanneer krijgen we weer les?"; u heeft het boek volgens mij ook ontvangen. Dat is een wanhopige kreet van leerlingen die heel graag willen leren en het bijna niet meer mogen. Dat wil ik nog even gezegd hebben.

Waardoor is die zaak zo misgegaan? Omdat er op lange tenen is gestaan. Er zijn ego's beledigd. Als de cao hier geen uitkomst biedt, zoals de rechter heeft vastgesteld, vraag ik de minister om er ook te zijn voor deze leraren, die belangrijk zijn voor de interne kritiek die er moet zijn in de scholen. Die interne kritiek is er niet. Die is weggesaneerd. Die wordt weg geïntimideerd. Dat moet u meenemen. Daarom zou een simpele toezegging om eens naar een oplossing te kijken en te onderzoeken waar er een oplossing zou kunnen liggen, wel het allerminste zijn.

Dank u wel, voorzitter.

(…)

Ik vind dat antwoord van de minister toch wel erg zuinig, moet ik zeggen. Het gaat hier om een toegewijde docente die een prachtig boekje geschreven heeft over hoe de leerlijnenmethodiek het hele onderwijs ondergraaft, alle cognitie ondergraaft, alle ontwikkeling en verheffing ondergraaft. Ze heeft daar een boekje over geschreven waarin ze niet eens de school zelf noemt. Die bestuurders voelen zich zo op hun tenen getrapt — laat ik even "tenen" zeggen — dat ze een hele zaak beginnen, met die juristen die ze uit de lumpsum betalen, die in vaste dienst zijn van de roc's, tegen een eenzame docente. Ik zou van de minister op z'n minst verwachten dat hij daar een ethisch oordeel over heeft, over zo'n moloch van een bestuur die daar een lerares vermorzelt, die nu de facto een beroepsverbod heeft, want geen enkele school neemt haar meer aan.

(…)

Dat is een zaak die leeft in de mbo-wereld. Ik zou toch van de minister een heel klein toezegginkje willen dat hij er eens naar gaat kijken of dat hij daar iets over uitspreekt. Dat is toch niet te veel gevraagd?

(…)

In het land wordt dit door kritische docenten verstaan als: oké, ik moet me dus beroepen op de Grondwet en een beetje een vaag begrip van de minister, dus ik houd mijn mond voortaan. Dat is hiermee bereikt. Dat vind ik buitengewoon teleurstellend.

(…)

Harm Beertema - pvv.nl / 27-1-2022 

(Is 34 jaar leraar Nederland geweest, was bestuurslid van Beter Onderwijs Nederland (BON) en statenlid (Zuid-Holland), sinds 2010 lid van de Tweede Kamer namens de Partij voor de Vrijheid) 

37. Blog van: Drs. Jan Lepeltak (KomenskyPost - onafhankelijk onderwijsplatform)

De infuencers 2021: Ton van Haperen en Paula van Manen

Ditmaal twee personen die van de redactie van KomenskyPost het predicaat influencer van het jaar ontvangen. De redactie koos uit een longlist bestaande uit dertig namen die was samengesteld uit de inzendingen van onze lezers.

Daarbij speelden bij de keuze drie zaken een rol, hij/zij : 

1. Maakt als onderwijsmens gebruik van sociale media
2. Heeft een kritische, soevereine blik op onderwijs en beleid
3. Heeft zich aflopen jaar laten gelden

Dit jaar werd naast de pandemie beheerst door het steeds maar groter wordende lerarentekort, het groeiende aantal laaggeletterden (inmiddels een op de vier leerlingen die het initieel onderwijs verlaat) en de kansenongelijkheid die alleen maar toeneemt. 

Uiteindelijk staat de kwaliteit van ons onderwijs op het spel en dus de toekomst van Nederland. De problemen los je niet op door incidenteel miljarden te strooien. Geld dat vaak blijft hangen bij incompetente schoolbestuurders met salarissen die soms in de buurt van de Balkenendenorm komen. Ministers stellen dat zij in principe niet gaan over wat men met de extra middelen doet, met lumpsum als toverwoord. De onderwijsinspectie roeit met de riemen die men heeft..

Op al deze fronten waren Ton van Haperen en Paula van Manen actief. Beiden zijn voor ons dus de Onderwijsinfluencers van 2021.

Ton van Haperen als columnist, schrijver van kritische beschouwingen in dagbladen, optredens in de media en op Twitter. Dat deed hij allemaal naast zijn baan als docent economie in het VO. Zijn invloed mag niet onderschat worden. Ton van Haperen is vooral actief in het voortgezet onderwijs en de lerarenopleiding. Belangrijk was ook zijn bijdrage aan de hoorzittingen van Curriculum.nu. Zie hierover ook ons verslag.

Helder en ter zake fileerde hij een aantal plannen en de wijze van opereren van het woud van commissies, expertgroepen en de SLO.

Paula van Manen schreef een boek dat zich afspeelde in de wereld van het ROC. In haar: Wanneer krijgen we weer les? gaf zij in een prettig leesbare stijl – zij is ook auteur van een aantal kinderboeken – een voorbeeld van de wereldvreemde ideeën die door de schoolleiding worden doorgedrukt om de opzet van een opleiding tot onderwijsassistent te veranderen. Woorden als gepersonaliseerd, ontdekkend, zelfstandig leren, je eigen leerdoelen formuleren werden sleutelbegrippen.  

Het boek, waarvan de inhoud geheel was geanonimiseerd, leidde tot veel ophef. Het bestuur van haar ROC ontsloeg Paula van Manen, waardoor iedereen meteen wist om welk ROC het ging. Paula accepteerde het ontslag niet en ging naar de rechter met als argument dat arbeidsverhoudingen te zeer verstoord waren. Feitelijk betekent dit dat elke leerkracht die wantoestanden op zijn/haar (geanonimiseerde) school beschrijft de kans maakt te worden ontslagen. 

Drs. Jan Lepeltak - website van KomenskyPost / 27-12-2021
(oud-lector ICT en veranderende didactiek aan de NHL in Leeuwarden, publicist en eigenaar van adviesbureau Learning Focus)

 36. Bijdrage van: Harm Beertema (PVV)

Inbreng van Harm Beertema (PVV) tijdens de vergadering in de Tweede Kamer over de begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2022.

Let op: in dit kader wordt alleen het relevante deel weergegeven. De volledige tekst is te vinden op de website:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2021-2022/24#ida357d7de 

Begroting OCW 2022 - Tweede Kamer

(...)

De heer Beertema (PVV):
Was dit het einde van het blokje mbo? Oké. Dan heb ik toch nog één vraag, over kritische leraren in het mbo. Ik overwoog daarover een motie te maken, maar ik kwam er niet goed uit. Het is hele ingewikkelde materie om daar vanuit het ministerie in te treden; dat begrijp ik heel goed. Maar toch zit er heel veel leed bij die leraren die te maken krijgen met onderwijsvernieuwingen waar ze zelf nauwelijks mee uit de voeten kunnen. 

Mijn vraag aan de minister is: heeft u het boek "Wanneer krijgen we weer les?" van Paula van Manen gelezen? De auteur van het boek was een roc-docente. Zij is op grond van haar kritiek ontslagen en heeft de facto met een beroepsverbod te maken gekregen. In de roc-wereld ben je dan heel gauw besmet; zo werkt dat nu eenmaal. Die mevrouw komt dus niet meer aan het werk. Toch heeft zij een heel belangrijk verhaal te vertellen. Ik zou de minister willen uitnodigen om in ieder geval dat boek te lezen en misschien eens een kopje koffie met die schrijfster te gaan drinken om die problemen eens even te bespreken. Ik denk dat er een wereld voor de minister open zou gaan. 

(...)

Harm Beertema - Tweede Kamer 24e vergadering 2020 / 18-11-2021  

(Is 34 jaar leraar Nederland geweest, was bestuurslid van Beter Onderwijs Nederland (BON) en statenlid (Zuid-Holland), sinds 2010 lid van de Tweede Kamer namens de Partij voor de Vrijheid) 

35. Blog van: Toon Rekkers (BON - Beter Onderwijs Nederland)

Oorlog en georganiseerde diefstal

Zoek-het-zelf-maar uit onderwijs. Grappenmakers, dieven, een solvabiliteit van 90% en kinderen die steeds minder leren. En de goede leraren worden vervangen door goedkope uitzendkrachten.

Kinderen leren steeds minder. In 2000 kon 10 % van de 15-jarigen slecht lezen nu is dat 25%. Het gaat dus slecht en dat kan alleen in een oorlog. Er is geen onderwijscrisis, maar er is sprake van een‘Onderwijsoorlog’. Dat komt omdat de regie vanuit Den Haag volledig ontbreekt. Er is sprake van georganiseerde diefstal, kijk maar naar de functiemix. Plasterk stond in 2008 helemaal achter de leerkrachten, maar de bestuurders hebben het verprutst.

“Het Nederlandse onderwijs wordt belaagd door ‘grappenmakers en dieven’ zo licht Ton van Haperen zijn bovenstaande scherpe analyse toe tijdens zijn voordracht op de Tweedaagse van het Platform Medezeggenschap MBO. Pregnant op het scherm het citaat van Bob Dylan; ‘There must be some kind of way out of here, said the joker to the thief’. “Ik heb ongelooflijk veel respect voor Paula van Manen”, zo vervolgt Ton, zelf auteur van boeken als; ‘De ondergang van de Nederlandse leraar’ en ‘Het bezwaar van de leraar’, zijn verhaal.

“Er is te veel ruimte voor beroving. Publiek geld gebruiken voor de verkeerde dingen noem ik beroving. Beroving doe je door iedereen minder te betalen, goede leraren te vervangen door goedkope uitzendkrachten en de lesgroepen zo groot mogelijk te maken. Ik ken een mbo-instelling met een solvabiliteit van 90 %. Waanzin! Waar gaat dat geld naar toe? Ik zal het antwoord maar geven, namelijk naar slecht bestuur, slecht organiseren en slecht onderwijs.  Het is ontaard in een ‘zoek-het-zelf-maar-uit-onderwijs’. Leerlingen hebben recht op goed onderwijs. En als je ze dat onthoudt is dat beroving”.

“Je moet je afvragen van wie is het onderwijs. Van de leraar of van het bestuur. Wat Paula van Manen is overkomen, zou in 1982 nooit zijn gebeurd. Als leraren niet meer vrij mogen schrijven over wat ze allemaal meemaken in het onderwijs dan is het onderwijs weg. Nu wil men met alle geweld de eigen organisatie hip maken, scholen zijn bedrijven geworden en iedereen gaat slim doen om er zelf beter van te worden. En denkt men ‘ach, het zijn maar leraren’. In het buitenland reageert men met ongeloof als ze horen wat in Nederland gebeurt met de lumpsum financiering; zoiets bestaat nergens! Men denkt daar dat er in Nederland alleen maar privéscholen bestaan. Nederlandse scholen worden steeds meer bewaarscholen”.

“Er is dus sprake van creatieve destructie. Creatief is het niet wel destructief. Jullie vormen als ondernemingsraden de tegenmacht. Maar let wel, jullie hebben eigenlijk niets te zeggen. Zij hebben de macht, dat wil zeggen; de vriendjes, de netwerken, de lijntjes met de politiek, etc. Daar kom je niet tussen. En vergeet niet de schuld ligt bij de overheid, die heeft het laten lopen”.

“Maar kan het anders? Jazeker, ‘there must be some kind of way out of here’ zong Bob Dylan al. Ik zeg: platgooien en opnieuw beginnen. Het Nederlandse onderwijs compleet opnieuw inrichten, met vakleerkrachten voor de klas en echte boeken. De beloning van leraren nationaal regelen in schaal 10, schaal 11 en schaal 12. Anders is het net als met een slecht huwelijk en kun je het beste uit elkaar gaan”.

(Bron: Toon Rekkers, Tweedaagse Platform Medezeggenschap MBO)

Toon Rekkers - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 2-11-2021

(Voormalig docent in het MBO, publicist, bestuurslid van BON en Platform Medezeggenschap MBO) 

34. Blog van: Toon Rekkers (BON - Beter Onderwijs Nederland)

Rechtspositie OR-leden onder vuur!

Kritische leraren worden ontslagen, de rechtspositie van OR-leden is in gevaar. In het middelbaar beroepsonderwijs is sprake van een ernstige crisis.

“Het wetsartikel over majesteitsschennis is afgeschaft maar sommige besturen voelen zich majesteit”, volgens Rob Nederkoorn, voorzitter van het Platform Medezeggenschap MBO. Met een korte schets over de zwakke rechtspositie van OR-leden gekleurd met een eigen ervaring en citerend uit zijn artikel “Gedragscode dringende noodzaak” (27-11-2020 UNIENFTO) vervolgt hij met: “kort na de publicatie van dit artikel op de website van het platform ontving ik een aangetekende brief van het CvB van een ROC met de eis, dit artikel terug te trekken en van de website te verwijderen.  Men meende in het artikel  een affaire te herkennen die daar speelde. Niets was minder waar. Van Paula van Manen had ik toen nog nooit gehoord”.

Verder wijst Rob Nederkoorn er op, dat een ondernemingsraad altijd aan de verliezende hand lijkt, omdat een OR minder macht heeft dan bijvoorbeeld de Tweede Kamer en niet kan beschikken over een apparaat aan medewerkers zoals een college van bestuur. “De afhankelijke positie die elk OR-lid heeft ten opzichte van zijn werkgever maakt het voor een OR-lid moeilijk om zich nadrukkelijk kritisch uit te laten over het beleid of beleidsvoornemens”.

“Niet alleen journalisten, maar ook docenten moeten hun werk kunnen blijven doen volgens het Europese Hof van de Rechten van de Mens”, zo stelt Wouter Pors als hij het heeft over de verslechterde rechtspositie van de ondernemingsraad, de rode lijn in zijn verhaal. Wouter is de advocaat van Paula van Manen. Paula werd, omdat ze een kritisch boek over het gepersonaliseerd onderwijs publiceerde, ondanks haar OR-lidmaatschap toch ontslagen. Paula had vooraf aangekondigd dit boek, ‘Wanneer krijgen we weer les’, te schrijven. Vooraf aankondigen of toestemming vragen om een boek te schrijven is  wettelijk niet vereist. “Zowel kantonrechter als rechtbank schoven dit allemaal opzij en gingen uit van ‘verstoorde arbeidsverhoudingen’. Deze gerechtelijke uitspraak betekent een ernstige beperking van de vrijheid van meningsuiting. Als je je als docent kritisch uitlaat loop je kans om ontslagen te worden. Verder ondermijnt dit arrest ook de ontslagbescherming van de leden van de ondernemingsraad. We gaan in beroep bij de Hoge Raad en als we daar geen gelijk krijgen gaan we naar het Europese Hof van de Rechten van de Mens. Dit hof neemt de schending van de vrijheid van meningsuiting hoog op. Het Europese Hof is altijd al van mening geweest dat journalisten, schrijvers en ook docenten hun werk moeten kunnen blijven doen”, aldus een strijdbare Wouter Pors.

(Bron: Toon Rekkers, Tweedaagse Platform Medezeggenschap MBO) 

Toon Rekkers - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 26-10-2021

(Voormalig docent in het MBO, publicist, bestuurslid van BON en Platform Medezeggenschap MBO) 

33. Column van: Fred van der Velde (Remediaal - Vaktijdschrift voor Educational Needs)

Wanneer krijgen we weer les?

In Remediaal 2020/nummer 1 stond een recensie van het boek Wanneer krijgen we weer les? van Paula van Manen.  Van Manen schreef haar kritische boek (waarin school en collega's overigens geanonimiseerd waren) over de invoering van Gepersonaliseerd Leren op haar afdeling van ROC Nijmegen. 
Iedereen die het boek gelezen heeft, zal getroffen zijn door de positieve instelling van Van Manen ten opzichte van haar school, haar collega's, haar studenten en tegenover de onderwijsvernieuwing, die zij zeker niet a priori afwijst. Wel is zij kritisch, wat niet verwonderlijk is, als duidelijk wordt wat de vernieuwing inhoudt en teweegbrengt. In plaats van enthousiasme, betrokkenheid en eigenaarschap ziet ze veel studenten, die zich op de Leerpleinen vooral vervelen en heel vaak bezig zijn met Youtube en social media in plaats van het verwervan van kennis en vaardigheden. Mede door het ontbreken van inspirerende klassikale lessen, waarin in het kader van psychologie het observeren van kinderen kan worden geoefend, wordt veel minder kennis verworven en vallen de examenresultaten tegen. Het gebrek aan gedegen voorbereiding van de vernieuwing, het voortdurend veranderende beleid en onduidelijkheid over visie, invulling van het onderwijs et cetera maken het les geven moeilijk. 
Kort na het verschijnen van haar boek werd Van Manen geschorst en later ontslagen. Dat ontslag werd op 19 april jl. in hoger beroep door het Hof bevestigd. De rechtbank gaf aan dat er geen zwaarwegende redenen voor dit ontslag waren, maar bekrachtigde dit toch, omdat de arbeidsrelatie ernstig en onherroepelijk was verstoord. Het ROC houdt bij hoog en bij laag vol dat het boek niet de reden voor ontslag was, o.a. ook door het feit dat collega's zich gekwetst voelen door de inhoud. Iets wat door Van Manen, die zegt juist veel steunbetuigingen van hen te hebben gekregen, stellig wordt ontkend. De 40.000 euro die het ROC Van Manen als schadeloosstelling moet betalen, is een schrale troost: of zij ooit nog als docent aan het werk zal komen, is maar zeer de vraag. Dus: geen echte redenen voor ontslag, geen bewijs voor 'schade' aan collega's, maar toch ontslag wegens de verstoorde arbeidsrelatie. 
Het ROC, dat een onderwijsvernieuwing ondoordacht doorvoerde, dat studenten hierdoor benadeelde, mag dus met dit argument bepalen dat kritische docenten zo maar op straat worden gezet. Ook al veegde de rechter de vloer aan met de manier waarop de school na de publicatie van haar boek met Van Manen was omgegaan. Het is een voorbeeld van ondemocratisch handelen van de kant van de school (of preciezer: van de talloze gekwetste onderwijsfunctionarissen) en de rechter, gericht op het vermorzelen van een kritisch individu. 
Maar van die kritische individuen zullen er vast wel minder komen. Werknemers die de neiging hebben om misstanden binnen hun scholen aan te kaarten, zullen in de toekomst wijselijk hun mond houden. Want voor je het weet, is er tot je eigen verrassing opeens sprake van een ernstig verstoorde arbeidsrelatie. 
  

Fred van der Velde - Remediaal / Jaargang 21 (september 2021) nr. 4  

(Vaste columnist van Remediaal: vaktijdschrift voor Educational Needs) 

32. Podcast van: Prof. dr. Geert Buelens (Leest - open wetenschapsplatform over Nederlandse literatuur en cultuur)

Dit is Podcast 7 van 'Leest spreekt'. Geert Buelens gaat in gesprek met Laurens Ham en Anouk Zuurmond.

LET OP: hieronder de tekst die op de website van Leest staat. De Podcast (het gesprek duurt ruim een uur) is te beluisteren via deze website: www.platformleest.org/artikel/podcast7).

Over de ROC-docent die een boek schreef en ontslagen werd

De zaak Van Manen, vrijheid van meningsuiting, onderwijs en het verschil tussen ‘smaad’ en ‘reputatieschade’.

Op 19 april van dit jaar bevestigde de rechtbank in Arnhem in hoger beroep dat de voormalige werkgever van Paula van Manen – ROC (...) – haar mocht ontslaan omdat er door de publicatie van haar boek Wanneer krijgen we weer les? een verstoorde arbeidsrelatie was ontstaan. Op 19 juli dienden haar advocaten een verzoekschrift tot cassatie in bij de Hoge Raad. In afwachting van de uitspraak van de Hoge Raad gaan we in deze eerste aflevering van het tweede seizoen dieper in op deze zaak. Geert Buelens spreekt hierover met Laurens Ham en Anouk Zuurmond:
Laurens Ham is universitair docent en onderzoeker aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde vorig jaar Op de vuist, een boek over Nederlandse protestliederen en hij voert op dit moment zijn VENI-project over de impact van schrijvers op het Nederlandse letterenbeleid uit. In 2015 promoveerde hij op Door Prometheus geboeid. De autonomie en autoriteit van de moderne Nederlandse auteur.
Anouk Zuurmond is neerlandica en filosoof en als universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen verzorgt ze onderwijs op het gebied van onderwijsfilosofie en coördineert ze de masteropleiding Ethics of Education. Ze is tevens als onderzoeker aangesloten bij het lectoraat Normatieve professionalisering van de Hogeschool Utrecht. Hier op Leest publiceerde ze eind vorig jaar een stuk over wat Nederlandse schoolromans ons over het onderwijs kunnen leren.

Prof. dr. Geert Buelens - website van Leest / 06-09-2021  

(Vlaams dichter, essayist, columnist en hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de Universiteit Utrecht) 

31. Column van: Jesse Jeronimoon (BON - Beter Onderwijs Nederland)

Deze column is uitgesproken in het kader van het BON-symposium 2021 'Zorg voor Onderwijs' en staat op beeld, te vinden op de website van BON en op YouTube)

Zorg voor Onderwijs: De column van Jeronimoon

Wat mij vooral opviel bij het begin van de coronacrisis waren de bestuurders, kamerleden, ministers, ceo's en ambtenaren die de mond vol hadden van: en nu moeten we doorpakken. Wat er doorgepakt moest worden, wie er moest doorpakken en waarom er doorgepakt moest worden, werd niet helemaal duidelijk, maar het klonk toch heel doortastend. 

De tijd dat die wist dat hij zou komen, was er eindelijk: de tijd van doorpakken. Ook de bedenkers en het aanverwante opportunistische gilde van anti-klassensysteem, anti-docenten voor de klas, anti-alles wat maar enigszins ruikt naar het oude onderwijs, vonden dat het tijd was om door te pakken. Corona kwam als een godsgeschenk uit de hemel vallen. Doorpakken... 

De dorre onderwijswoestijn met zijn vracht aan zelfgenoegzame overbodige docenten moest worden omgetoverd tot een vruchtbare technologische oase. Eindelijk, eindelijk na zo veel jaren werd het ineens mogelijk om al hun bij elkaar gesprokkelde theorieën en theorietjes over leren en onderwijs, studeren op maat en in eigen tempo, en met behulp van de meest geavanceerde technologie, want dat zal de toekomst zijn, zonder die eigenwijze docenten. Op een onverwacht gouden presenteerblaadje werd de mogelijkheid tot eindeloos experimenteren aangeboden. De natte droom van de computergekkies zal zich nu in volle omvang over het onderwijs ontplooien en geen Paula van Manen zal dat tegen kunnen houden. 

In een vloek en een zucht werden de online leerplannen uit de kast getrokken.  Niet het simpele flippen van de classroom, ook niet de technologische onderwijsleerpleinen, niet meer die alziende spiedende ogen van de docent, er moest doorgepakt worden. Online. Het credo: evangelie en toekomstgericht onderwijs van de 22ste eeuw zal nu eens en voor altijd gestalte krijgen. Dat hiermee in één en dezelfde klap ook het lerarentekort zou worden opgelost, dat was meer dan mooi meegenomen. Docenten werden er fijntjes op gewezen dat ze zich al jaren hadden kunnen voorbereiden met skype en zoom en Facebook en werden voor de leeuwen en de computercamera geworpen. Binnen de kortste keren bleken de systemen niet te voldoen, wat dat ook mag wezen, en bleek onze jeugd uit te blinken in het zichzelf laten verdwijnen. Het resultaat van dit alles: 2020 en 2021 gaan de geschiedenisboeken in als de jaren met de minst waardevolle diploma's, verontruste ouders die zich afvroegen of games ook bij het curriculum hoorden en belangrijk, héél belangrijk: acht-en-een-half miljard om de leerachterstanden weg te werken in de komende twee jaar. 

Ondertussen blijkt het niveau van lezen en rekenen in het basisonderwijs niet onder te doen voor het niveau van de laagst geletterde landen. We bungelen tegenwoordig ergens achteraan in het rijtje Europese landen en de vraag is of de volgende minister ook een aantal miljarden kan lospeuteren uit de schatkist om dit probleempje op te lossen. Misschien was het een goed idee geweest om die honderden miljoenen die ondertussen in de bodemloze put van Curriculum.nu zijn gegooid te investeren in het lees- en rekenonderwijs. 

Elke zichzelf respecterende docent weet dat onderwijs vooral een sociaal gebeuren is, een directe interactie tussen leerling en docent, tussen lerende en expert, face tot face, maar dan zonder beeldscherm ertussen. Elke zichzelf respecterende docent weet wanneer er doorgepakt moet worden om die ene leerling te behoeden voor een examenuitglijder, en voor elke zichzelf respecterende docent is een diploma met één vak minder hetzelfde als een computer zonder beeld: waardeloos. 

Voor Beter Onderwijs Nederland was het al jaren duidelijk: ons onderwijs is een puinhoop. Een pandemie was nodig om dit duidelijk te maken. Laten we hopen dat een volgende minister van onderwijs niet gaat doorpakken, maar aanpakken.
 
Jesse Jeronimoon - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 24-06-2021 

(Docent op een ROC, publicist, schrijft onder pseudoniem columns bij BON) 

30. Column van: Dr. Ton Bastings (BON - Beter Onderwijs Nederland)
 

Deze column is uitgesproken in het kader van het BON-symposium 2021 'Zorg voor Onderwijs' en staat op beeld. Ton Bastings behandelt een 8-tal thema's uit de bekende roman Bint van Bordewijk.

LET OP: alleen het thema 'Onderwijsvernieuwing' wordt hier weergegeven. De volledige column is te vinden op de website van BON en op YouTube.

Zorg voor Onderwijs: Ton Bastings

(...)

Dan kom ik nu uit bij het tweede thema uit Bint, dat is het onderwijs veranderen. BON wil goed onderwijs en dat wil iedereen, en daar kan niemand iets op tegen hebben. BON wil het onderwijs dus veranderen en de vraag die direct hieruit voortvloeit is: bij wie of liever waar moeten we eigenlijk zijn om ons onderwijs te veranderen. BON kiest duidelijk de weg van de politiek, maar is dit wel de juiste weg? Directeur Bint wilde het onderwijs ook veranderen, maar hij had weinig vertrouwen in die politiek. Als er geen andere politieke belangen speelden, werd zijn school volledig genegeerd en doodgezwegen. Onderwijs kwam op het tweede plan en onderwijsgeld werd net zoals nu niet aan onderwijs, maar aan gebouwen besteed. Bint omschrijft zijn school als een (?) dat hij met zijn leerlingen moest uitwonen. Maar elders waren de scholen als paleizen met geglazuurde tegelwanden, rubbervloeren, sommige met een gemetseld aquarium of met een palmenkas. 

Overschatten we nu niet de macht en de invloed van de politiek op ons onderwijs en zijn er geen andere machtsblokken die op hun beurt de politici in hun zak hebben? Omdat het nieuwe leren zich ook in andere landen manifesteert, ga je denken aan internationale krachtvelden met economische belangen. Ik denk dat het raadzaam is om de veldentheorie van Pierre Bourdieu toe te passen op ons onderwijs. De onderwijsvelden in kaart brengen en het onderzoeken van de belangenverstrengelingen van machtsblokken. Het is een hels karwei, maar het laat zien hoe de hazen werkelijk lopen. Bordieu deed dat uitvoerig in zijn standaardwerk Les Règles de l'art, oftewel de regels van de kunst. Hij toont daarin aan welke belangenverstrengelingen van invloed zijn in de culturele sector, met name in de literatuur. Wil je echt zorgdragen voor onderwijs, dan is een dergelijk diepgravend onderzoek een eerste vereiste. 

Als je uitgaat van de jaarlijkse Inspectierapporten en de PISA-onderzoeken, dan kun je niet anders concluderen dat ook de politiek geen enkele invloed heeft op de kwaliteit van ons onderwijs, de huizenhoge beloftes ten spijt. Ga alle onderwijsministers van de laatste decennia maar na, er is he-le-maal niets terechtgekomen van al hun beloftes. Het meest significante voorbeeld is natuurlijk het rapport van Dijsselbloem. De leraren zouden bij de onderwijsveranderingen betrokken worden. Maar op het moment dat het rapport uitkwam, werd in het mbo het competentieleren gewoon ingevoerd. Niks inspraak. En op de dag van vandaag hebben wij, ondanks de toezegging van Dijsselbloem, bij onderwijsvernieuwingen nog altijd helemaal niets in te brengen. En als je meedenkt en kritisch bent, word je ontslagen, zie Paula van Manen. 

Directeur Bint wilde vanwege maatschappelijke problemen het onderwijs veranderen. De maatschappij werd begin jaren dertig geteisterd door de wereldwijde economische crisis en die crisis betekende een catastrofe voor de middenstand. Uit die groep kwamen de leerlingen die de school van Bint bezochten. Tegelijkertijd dreigde de opkomst van het fascisme. Mussert werd in 1931 leider van de NSB en die partij verwierf een massa aanhang onder dezelfde kleinburgerij. Bint was van mening dat het de taak was van het onderwijs om een antwoord te vinden op de maatschappelijke problemen. Hij zei hierover: Mijn ervaring is die van iedere school. Ze bewijst dat het schoolonderwijs slecht aansluit aan de eisen van de maatschappij. Je moet dus één van tweeën: de school veranderen of de maatschappij veranderen. Let op: de school, niet het onderwijs. En zijn onderwijs moest uiteindelijk de leiders opleveren die verantwoording namen en die daadkracht uitstraalden. Hij zei: Ik wil een kweek van reuzen kweken. Niet wetenschappelijk, maar maatschappelijk. Het opgroeiend geslacht zal later zeggen: die, dat was er één uit de school van Bint. En Bint dacht er ongeveer tien jaar voor nodig te hebben alvorens de resultaten zichtbaar zouden worden. 

We zijn nu met BON vijftien jaar verder en de resultaten zijn niet of nauwelijks zichtbaar in ons dagelijkse onderwijs. Er zijn nog altijd geen leraren van wie men zegt: Dat is er één uit de school van BON. Vecht BON tegen windmolens? Is het allemaal donquichotterie? BON koestert evenmin de illusie de maatschappij te kunnen veranderen en richt zich ook op het onderwijs. Maar als die maatschappij verandert en het onderwijs ten dienste staat van die maatschappij, verandert dat onderwijs mee. Als de maatschappij de richting opgaat van één grote bureaucratische profit-organisatie, gaat het onderwijs mee en dat houden wij bij BON niet tegen.     

(...)

Dr. Ton Bastings - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 18-06-2021  

(Docent op een ROC, gepromoveerd op het imago van de leraar in de Nederlandse literatuur, bestuurslid van BON, publicist) 

29. Beschouwing van: Drs. Carlo van Praag (De Leunstoel - Internetmagazine voor rustige mensen)

Ontslagen vanwege gezond verstand

Ik herhaal mijn schoolloopbaan doordat ik twee kleinkinderen begeleid in hun gang door het onderwijs. We bespreken samen teksten en maken samen huiswerk. De oudste is mij evenwel intellectueel ontstegen. Vanaf de vierde klas van het gymnasium is zij degene die mij begeleidt, althans in de exacte vakken. Bij Latijn en Grieks heb ik trouwens al in de eerste klas afgehaakt. Zelf heb ik de HBS doorlopen waar deze primitieve talen niet werden onderwezen. Ik kan haar evenwel, zelfs nu zij aan de universiteit studeert, nog helpen met de redactie van haar werkstukken, want op dit punt blinkt zij niet uit. De studenten waarmee zij samenwerkt, springen trouwens nog knulliger met de taal om. Ook in de teksten van de docenten zitten stijl- en taalfouten. Ik krijg al met al geen hoge dunk van het Nederlandse taalonderwijs. Ook in overige essentiële vakken schijnt Nederland weg te zakken in vergelijking met het buitenland.
 
In De Leunstoel nr. 16 van 6 januari 2006, dus nu ruim vijftien jaar geleden, toen ik nog jong en mooi was, schreef ik over ‘het nieuwe leren’, zijnde een onderwijsmethode waarbij de nadruk ligt op de zelfstandigheid van de scholier. Hij zoekt zelf zijn weg door het fonds van kennis en wetenschap, stelt zijn eigen leerdoelen en wordt daarin op de achtergrond begeleid door een docent die de rol van coach vervult. Klassikaal onderwijs is afgeschaft, kennisoverdracht aan de leerling is geen doel meer en maakt plaats voor diens verwerving van ‘competenties’. Ik dacht dat deze methode, mede door haar bedroevende resultaten, afdoende was gekraakt door deskundigen. Maar nee, de filosofie onder ‘het nieuwe leren’ is allerminst verdwenen en steekt de mallotige kop weer op in de vorm van ‘gepersonaliseerd leren’. Paula van Manen kreeg er als ervaringsdeskundige mee te maken toen het op haar school werd ingevoerd en heeft er verslag van gedaan.
 
Zij omschrijft het als ‘een containerbegrip, dat op elke school anders vorm krijgt. In het algemeen wordt gedacht vanuit leerdoelen, waarbij de studenten de regie hebben over hun eigen leerproces en docenten een meer coachende rol hebben’. Dit is precies wat ‘het nieuwe leren’ ook beoogde. Paula van Manen werkte (ze is inmiddels ontslagen) als leercoach en studieloopbaanbegeleider op een ROC, een school die middelbaar beroepsonderwijs verzorgt. Zij en haar mededocenten werden overvallen door een van bovenaf opgelegde en abrupt ingevoerde overgang van klassikaal naar gepersonaliseerd onderwijs en zij publiceerde een gedetailleerd verslag van het deze overgang onder de veelzeggende titel ‘Wanneer krijgen wij weer les?’ (uitgegeven bij Scriptum, 2019).
 
De schrijfster is niet bepaald enthousiast over de radicale verandering waaraan het onderwijs op haar school zo ineens blootstaat, maar zij doet braaf mee. Zij probeert alle, vaak warrige, instructies van het management te volgen en is hiermee serieuzer in de weer dan veel van haar collega’s. Voor de docenten is het gepersonaliseerde onderwijs geen zegen. Zij hebben het drukker dan ooit tevoren met de individuele begeleiding van de leerlingen en de daarbij horende administratie van de individuele leerdoelen. Daarnaast moeten zij voortdurend deelnemen aan brainstormingsbijeenkomsten. Tweemaal daags, bij het begin en aan het einde van de schooldag, dienen zij bordsessies te leiden waarin de leerlingen moeten zeggen ‘hoe zij erbij zitten’. Voor de leerlingen zijn de veranderingen ook geen pretje. Zij zijn eindeloos bezig met het stellen van tientallen leerdoelen en subdoelen en het aangeven van de wijze waarop zij deze willen bereiken. Deze formele ontleding van het leerproces met de daarbij horende administratie kosten meer tijd dan het leren als zodanig. Met andere woorden: de procedure verdringt de inhoud. De schoolklas als verzameling van groepsgenoten maakt plaats voor ‘leerpleinen’, grote ruimtes waarin een heterogene massa laptopgebruikers zich vergeefs probeert te concentreren op de eigen taken. De meesten maken een apathische indruk. De tafels worden gebruikt voor de consumptie van versnaperingen, de laptops voor spelletjes en appjes.
 
Wat intussen niet verandert zijn de centrale examens. Veel leerlingen blijken hiervoor aan het einde van het cursusjaar niet klaar. ‘……. van de ongeveer 130 derdejaars studenten die de niveau 4 opleiding de beroepsopleidende leerweg (BOL) volgden, hadden tientallen studenten niet alles binnen de gestelde opleidingsduur afgerond! Een ongekend hoog aantal, dat ik niet eerder in mijn onderwijsloopbaan had meegemaakt’ (Van Manen, p. 191). Bij de niveau 3 opleiding waren de resultaten nog slechter. Van de acht derdejaars die Van Manen zelf als studieloopbaanbegeleider onder haar hoede had, haalden er overigens zeven wel binnen de tijd hun diploma. Een bekwame en gemotiveerde vakkracht kan veel goedmaken van wat verdwaasde ideologen ruïneren.
 
Paula is dus ontslagen vanwege haar kritische analyse van het gepersonaliseerde onderwijs, hoewel zij een milde toon voert, niemand onderuithaalt en ook niemand van haar collega’s en leidinggevenden herkenbaar opvoert. Desondanks vond de rechter in hoger beroep het ontslag legitiem vanwege een verstoord arbeidsklimaat. ‘De docent heeft vooral door de manier waarop zij een deel van haar collega’s in het boek heeft neergezet en beschreven, collega’s diep gekwetst. Zij had zich moeten realiseren dat dat de samenwerking met diverse collega’s zou bemoeilijken’, zo vat de rechtbank het samen. Ook wordt haar aangerekend dat ze ‘bedrijfsgevoelige informatie’ (te weten: een financieel verlies in 2018 door het team) naar buiten bracht.
 
Dat laatste snap ik al helemaal niet. Zijn de financiën van een geheel met overheidsgeld draaiende instelling geheim?
 
Wel legde hij de school een ontslagvergoeding aan de docente op. Die €40.000= zijn haar meer dan gegund, vooral omdat zij vergeefse moeite doet om een andere baan te vinden.
 
 Behalve ‘het nieuwe leren’ is ook het idee van de middenschool weer terug van weggeweest. Drie jaar brugklas voor Jan en alleman en pas daarna valt er wat te kiezen. Dat bevordert de gelijkheid in de samenleving en stelt leerlingen in staat een rijpere keuze te maken. En de niveauverschillen die zich intussen openbaren? Daar moeten de docenten op een of andere manier dan maar wat mee doen. Je mag hopen dat er veel Paula’s tussen zitten.

Drs. Carlo van Praag - Deleunstoel.nl / Nr. 15, jaargang 18; 3-6-2021) 

(Oud-adjunct-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), auteur van diverse boeken en publicist)

28. Blog van: Prof. dr. Robert Kreis (Skipr.nl - website over de zorg)

(NB Zie tekst onder de kop 'Macht en tegenmacht')

Medisch specialisten in dienstverband, de emotie voorbij

Het is weer zover. De discussie of medisch specialisten (MS) in dienst van het ziekenhuis moeten komen is nu door vele politieke partijen op de wensenlijst geplaatst. Heftige discussies zijn het gevolg. Voor- en tegenstanders vliegen elkaar in de haren met aansprekende voorbeelden die hun gelijk moeten bevestigen. Het is verstandig om het probleem van enige afstand te beschouwen en af te vragen welk probleem met een geforceerd dienstverband wordt opgelost. 

Er is een aantal aspecten die steeds weer aan de orde komen. 

1. De prikkel tot productie zou worden weggenomen 

Dit zou tot een algemene kostenbesparing in de zorg leiden. Ik heb al eerder aangeven dat Nederland weliswaar een kostbaar zorgstelsel heeft, maar dat de patiëntgebonden kosten tot de laagste in Europa horen. Het is onwaarschijnlijk dat door in dienst nemen van MS de productie wezenlijk nog lager wordt. Door het huidige vigerende zorgstelsel is het ziekenhuis zelf ook – voor wat betreft inkomsten – afhankelijk van de gemaakte productie. Zorgmedewerkers besteden 40% van de werkzame tijd aan administratie die gerelateerd is aan het zorgstelsel. Het is daarom aannemelijker dat een aanpassing van het zorgstelsel tot de gewenste en noodzakelijke besparingen kan leiden. 

2. De inkomsten van MS in de zelfstandige praktijken zouden te hoog zijn 

Er zijn enkele jaren geleden twee rapporten opgesteld die deze aanname toen al nuanceerden. Het betreft de publicaties van met name Pauline Meurs en Barbara Baars (SEO). Netto zijn de inkomens van MS in dienstverband en de zelfstandige praktijk nauwelijks uiteenlopend. De huidige MSB constructie heeft een zeker nivellerend effect en maakt bovendien de relatie tussen inkomen en productie zeer indirect. Al zou er sprake zijn van een verschil dan moet ook rekening gehouden worden met het aantal MS. De gunstige (secundaire) arbeidsvoorwaarden van MS in dienstverband zullen zeker leiden tot een noodzakelijke toename van het aantal MS als geheel en daarmee de totale kosten. 

3. De kwestie van publieke en private instellingen 

In Nederland is het aantal private zorginstellingen nog beperkt en is de positie van deze instellingen nog steeds onderwerp van discussie. Het is niet te ontkennen dat in landen met een algemeen dienstverband van MS, een levendige private zorg is ontstaan. Zelfs in Zweden is het bestaan van wachtlijsten een zodanig probleem geworden, dat er een bijna geruisloze vermenging met private zorg is ontstaan. De situatie is vergelijkbaar met die in Engeland. Met andere woorden: een tweedeling in de zorg is dan onvermijdelijk, ook al zou dit politiek ongewenst zijn. 

Macht en tegenmacht 

Er is echter een aspect dat ik veel belangrijker vind. En dat is het huidig veel besproken onderwerp van “macht en tegenmacht”. Met name ziekenhuizen zijn eigenlijk nog de laatste instellingen waar de professie een wezenlijke inbreng heeft in het reilen en zeilen van de organisatie. We zien in de jeugdzorg, de psychiatrie maar ook in het onderwijs de ontwikkelingen en gevolgen van door “management” aangestuurde organisaties. Professionals schuiven naar achter en worden ondergeschikt aan “veranderingsconcepten”, bezuinigsopdrachten en zelfs onroerend goed en fusie belangen. 

Ik raad iedereen aan het boek van Paula van Manen “Wanneer krijgen we weer les?” te lezen. Een bespreking van dit boek is recent in de Volkskrant verschenen: “Het werkt niet, maar na mijn ontslag houdt iedereen zich stil” (Volkskrant 22 april 2021). De hartenkreet van een onderwijzer die haar vak teloor ziet gaan door een totaal inadequaat experimenteel en opgelegd lespakket, is pijnlijk. Nog schrijnender is het feit dat haar waarschuwingen hebben geleid tot gedwongen ontslag, “wegens verstoring van het werkklimaat”. Door de gevolgen van een ontstane angstcultuur bij haar collega’s, kwam zij alleen te staan. 

Tot slot, als argumenten worden gepasseerd en de stellingname inzake MS ideologisch wordt, laat de professie zich dan goed oriënteren over een juridisch adequaat professioneel statuut. En laat iedereen die bij deze discussie betrokken is zich op een gegeven moment afvragen: kan het zijn dat ik mij vergis? 

Prof. dr. Robert Kreis - Skipr.nl: website met nieuws over de zorg / 20-05-2021  

(Oud-chirurg Brandwondencentrum Beverwijk en emeritus hoogleraar brandwondenzorg VUmc) 

27. Column van: Conrad Berghoef (MBO krant)

Open brief aan Paula van Manen, schrijfster van ´Wanneer krijgen we weer les?’ 

Beste Paula, 

Mijn column is geen recensie. Ik hoef dus niet te vertellen wat ik van 'Wanneer krijgen we weer les?' vond. Maar je schreef in 2019 een boek over ‘De opmerkelijke praktijk van gepersonaliseerd onderwijs’. Je werd vanwege dat boek geschorst en uiteindelijk ontslagen door ROC (…). Dat ontslag was volgens de rechtbank terecht, bleek uit het vonnis van 19 april 2021. En dat zit mij dwars. 

Niet dat ik het oordeel van de rechtbank in twijfel trek. Dat is niet aan mij. Maar spijt heb ik wel. Als haren op mijn hoofd. Dat ik je boek niet eerder heb gelezen, dat ik het heb beschouwd als een interne kwestie, als een ongemakkelijke situatie op ROC (…). Maar dat is het niet. Nu het vonnis er is, voel ik me aangeschoten wild als leraar op een roc. 

Je beschrijft in je boek hoe ROC (…) ervoor koos een nieuw onderwijsconcept uit te rollen. Ongetwijfeld hebben ze het zo genoemd, ‘uitrollen’. En hoewel het wat sneller en overhaaster ging dan je in eerste instantie dacht, heb je het serieus een kans gegeven. Sterker nog, je hebt het concept van leerpleinen en vrije lesroosters geduldig uitgelegd en verdedigd. Tegenover studenten, tegenover ouders. Want dat blijkt maar weer uit jouw boek: het is nooit een College van Bestuur dat dit soort dingen uitlegt, maar het is altijd eerst aan de docenten. En als de kritiek dan blijft aanzwellen, heeft de docent het niet goed uitgelegd. 

Tussen dit Scylla en Charibdis heb jij met je collega’s moeten varen. Hoe je je daarbij voelde, mocht je in smileys tijdens een bordsessie vertellen, of tijdens een kussengevecht op een studiedag. Ik zou willen dat ik dit verzon, maar helaas. Wat je allemaal beschrijft, is helaas zo herkenbaar. Inmiddels werk ik zelf bij een roc waar we wat wijzer zijn, maar ik hoor van veel collega’s, ouders en studenten dat ze veel herkennen in je verhalen. 

In je boek ben je opvallend mild over je bestuurders en je collega’s, en je schrijft met een warm hart over je studenten. Het enige wat je doet, is beschrijven hoe een ‘vernieuwend’ onderwijsconcept, bedacht door een aantal onderwijskundigen en andere bureautijgers, zijn uitwerking heeft op de werkvloer. Dat een aantal mensen zich pijnlijk geraakt voelt, snap ik best. Maar wat ik niet goed kan zetten, is dat een stelletje laffe bestuurders van ROC (…) zich verschuilen achter het alibi van ‘gemaakte afspraken’, ‘profilering op de sociale media’ en ‘directe collega’s die zich in de verhalen herkennen.’ Collega’s met wie ze eerst zonder jou hebben gepraat. Het toont maar weer eens aan dat in veel roc’s de student nooit centraal staat, wat de bestuurders ook zeggen. De organisatie staat centraal. En iedereen heeft zich daar maar bij neer  te leggen, en als het even niet loopt, zeg je als docent maar even ‘dat allemaal nog even moeten wennen.’ 

Het is experimenteren met jongeren waarvan ik me heb voorgenomen er nooit meer deel van uit te maken. Wij geven les op het mbo, en daarmee uit. En elke docent die het opneemt voor zijn studenten, verdient steun. Dat betekent niet dat elke docent gelijk heeft, maar het wordt tijd dat er naar haar of hem geluisterd wordt. Dat is in jouw geval niet gebeurd: ROC (…) liet je vallen als een baksteen. En dat hebben we allemaal laten gebeuren. Ik wel, in ieder geval. Ik hoop dat je nog in cassatie gaat, dat je nog meer steun mag ontvangen. Voorlopig laat ik het nu even bij twee woorden. 

Sorry, Paula. 

Conrad Berghoef - MBO krant  (mei 2021)/ website: exkofschip.wordpress.com 

(Publicist, columnist MBO-krant, docent en schoolopleider bij ROC Friese Poort, mbo-docent van het jaar 2017) 

26. Open brief van: Dr. Ad Verbrugge e.a. (BON - Beter Onderwijs Nederland)

Zaak-Paula van Manen: Onze brief aan de raad van toezicht van ROC (…) 

Vandaag heeft BON onderstaande brief gestuurd aan de raad van toezicht van ROC (…) over de zaak-Paula van Manen. 

Geachte heer (…), 

De afgelopen weken is in politiek Den Haag, onder leiding van informateur Herman Tjeenk Willink, brede consensus ontstaan over de noodzaak van een ‘nieuwe bestuurscultuur’. Dit voornemen kan men ook breder lezen, als een oproep aan de samenleving. In de ogen van de vereniging Beter Onderwijs Nederland (BON) kan iedere publiek gefinancierde maatschappelijke instelling zich deze boodschap aantrekken. Zo’n organisatie is immers verantwoording verschuldigd aan het publiek dat haar bekostigt. Ook het onderwijs is toe aan een nieuwe bestuurscultuur, aan ‘macht en tegenmacht’. 

In onze statuten hebben wij ons ten doel gesteld: ‘het tot bloei laten komen van de potenties van leerlingen en studenten door een gedegen vakinhoudelijke vorming op verschillende onderwijsniveaus (…) door het verdedigen van de belangen en het bestaansrecht van kleinschalig georganiseerde onderwijsinstellingen, waarin de kwaliteit van de docent en de interactie met zijn/haar leerlingen of studenten op de eerste plaats komen’. 

Dit doel is schade toegebracht in de zaak-Paula van Manen aan ROC (…). Daarom willen wij u, de raad van toezicht van ROC (…), met deze brief graag verzoeken om toelichting. In uw toezichtsvisie schrijft u: ‘het waardengericht toezicht uit zich onder meer in onze klankbordfunctie en maatschappelijke gerichtheid’. Dit is een nobele doelstelling, en wij hopen dan ook van harte dat u hieraan gevolg kunt geven door recht te doen in deze kwestie, wat niet alleen voor ROC (…), maar voor het onderwijs in heel Nederland van belang is. Graag verzoeken wij u daartoe de volgende vragen te beantwoorden: 

1.      Zoals u weet, heeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden op 19 april jl. uitspraak gedaan in de zaak-Paula van Manen. Hierin staat dat ROC (…) – en daarmee dus bestuursvoorzitter (…) – ‘ernstig verwijtbaar’ gehandeld heeft door ‘te prematuur [namelijk vlak na verschijning van haar boek] naar de forse maatregel van schorsing’ van Van Manen te grijpen. Zal de raad van toezicht de heer (…) hiervoor ter verantwoording roepen? Zal hij consequenties ondervinden voor zijn volgens de rechter ‘ernstig verwijtbare’ handelen? En zo ja, welke? 

2.      Als rechtvaardiging voor Van Manens ontslag voert ROC (…) aan dat ‘een belangrijk deel van deze docenten zich in de rug aangevallen voelt en zich onveilig voelt’ wegens het boek van Van Manen. Heeft ROC (…) hiertegen afgewogen dat nog veel meer docenten zich door het ontslag van Van Manen mogelijk ‘onveilig’ ofwel onvrij zullen voelen om kritiek te leveren op onderwijsbeleid, ook in het openbaar? Heeft ROC (…) ook het publieke belang meegewogen van de mogelijkheid voor docenten om deel te nemen aan het publieke debat als middel tot onderwijsverbetering? Heeft ROC (…) ook het publieke belang meegewogen van de publicatie van een boek als Wanneer krijgen we weer les? zodat andere onderwijsinstellingen kunnen leren van gemaakte fouten? (Een ROC is immers geen privaat bedrijf dat concurrentiegevoelige informatie geheim moet houden, maar een publiek gefinancierde instelling, die te allen tijde het publieke belang moet dienen.) En als ROC (…) dit nagelaten heeft, zal de raad van toezicht de heer (…) dan hierop aanspreken, en – in het belang van goed onderwijs – aandringen op het opstellen van richtlijnen die het docenten mogelijk maken deel te nemen aan het publieke debat, zonder hierdoor te moeten vrezen voor hun baan? 

3.      Heeft de raad van toezicht de mogelijke precedentwerking van deze kwestie in overweging genomen, namelijk dat besturen in het hele land zich nu vrij zullen voelen om kritische docenten te ontslaan zonder noemenswaardige consequenties? En dat docenten in het hele land zich nu nog minder zullen durven uitspreken om bij te dragen aan beter onderwijs? Zo ja, welke acties zal de raad van toezicht ondernemen om deze precedentwerking tegen te gaan?
 

4.      Is de raad van toezicht het eens met de beslissing om een docent te ontslaan omdat zij een boek heeft geschreven? Heeft u daarbij meegewogen dat ROC (…) op geen enkele wijze aannemelijk heeft gemaakt dat Van Manen haar werk als docent niet meer zou kunnen uitvoeren? 

5.      Bent u het met BON eens dat het huidige bestuursmodel in het onderwijs moet veranderen, als het bestuur van een publiek gefinancierde instelling kennelijk zo gemakkelijk een docent kan ontslaan voor het schrijven van een boek? 

BON ziet graag de beantwoording van deze vragen binnen een redelijke termijn tegemoet, in het publieke belang en in het belang van docenten en leerlingen in het middelbaar beroepsonderwijs. 

Hoogachtend, 

Namens de vereniging Beter Onderwijs Nederland, 

Ad Verbrugge, voorzitter 

Toon Rekkers, bestuurslid, portefeuillehouder mbo 

F.L. Huygen, bestuurslid 

Dr. Ad Verbrugge - website van Beter Onderwijs Nederland (BON) / 09-05-2021 

(Auteur, musicus, filosoof, docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam en voorzitter van het bestuur van BON) 

25. Opiniestuk van: Dr. Bob Bouhuijs (Joop.nl - opiniewebsite BNNVara)

Je mag in Nederland ontslagen worden als je een kritisch boek schrijft 

Herinneringen doemden vorige maand bij mij op toen ik de berichtgeving las over Paula van Manen, een mbo-docent die een boek schreef over haar surrealistische ervaringen met het ‘gepersonaliseerde leren’ op het ROC (…), waar zij tot twee jaar terug werkzaam was. Hoewel zij toestemming had gevraagd aan het management haar boek Wanneer krijgen we weer les?  te schrijven en ze haar collega’s geanonimiseerd opvoert, leidde haar kritische houding tot ontslag door de directie, die haar verantwoordelijk hield voor de ‘onherstelbaar verstoorde arbeidsverhouding’. De rechter en het gerechtshof gingen mee in deze redenering. 

Natuurlijk kunnen we deze kwestie reduceren tot een individueel arbeidsconflict van een deloyale medewerker die liever de vuile was buiten hangt, dan constructief wil bijdragen aan het interne debat over verbetering van het onderwijs. Deze slotsom mist echter de kern van het vraagstuk. Naast dat Van Manen benadrukt dat ze, vóór het schrijven van het boek, veelvuldig mogelijkheden heeft aangevat om de excessen van de onderwijsvernieuwing te bespreken met schoolleiding en collega’s, raakt haar ontslag nu juist aan maatschappelijke kernwaarden, als die van vrije meningsuiting. 

In haar boek illustreert Van Manen de destructieve gevolgen van het door het ROC (…) geïnitieerde experiment, waarin studenten worden verondersteld een eigen invulling te geven aan hun leerproces. Gestructureerde klassikale lessen maakten plaats voor ‘leerpleinen’ waar studenten door elkaar zittend aan zelfbepaalde leerdoelen dienden te werken. De utopie van de autonomie van de student verwerd al snel tot een onnoemelijke chaos waarin naar hartenlust werd geappt en rijkelijk chips en films werden geconsumeerd. Relevante kennis, inzicht en vaardigheden werden niet meer opgedaan, wat zich vooral manifesteerde in de stages. In een interview in de Volkskrant stelt Van Manen dat studenten bij het observeren van kinderen niet de werktuigen hadden ontwikkeld om dit adequaat te kunnen doen. Dit alles had onder meer tot gevolg dat de studierendementen kelderden. 

De ervaringen van Van Manen hebben een verder reikend belang. Op verscheidene andere mbo’s en hbo-instellingen wordt geëxperimenteerd met gepersonaliseerde leervormen. Ongetwijfeld zullen sommige studenten, vooral die met hoger opgeleide ouders, zich hierbij als een vis in het water voelen, doordat zij van huis uit de juiste kennis en inzicht hebben meegekregen om de goede leervragen te kunnen stellen en over voldoende discipline  beschikken om op een verantwoorde wijze met de gegeven vrijheden om te gaan. Een ander, waarschijnlijk groter deel van de studentenpopulatie, zal echter deze broodnodige discipline, kennis en inzicht ontberen en daardoor in de problemen raken. Met name als de docenten als vraagbaak, onder meer vanwege werkdruk of de fysieke inrichting van het onderwijslandschap, op afstand komen te staan, ligt een fiasco in het verschiet. 

In De Gelderlander beklemtoont Van Manen deze bredere relevantie: ‘Mijn ontslag gaat verder dan mijn eigen situatie. Ik heb geprobeerd een bijdrage te leveren aan een maatschap­pe­lijk debat over onderwijs­ver­nieu­win­gen.’ Juist de omstandigheid dat de bredere publieke discussie over onderwijsvernieuwing is ondermijnd, maakt het handelen van de directie van het ROC (…), en ook de uitspraken van rechter en hof, uiterst laakbaar. In de woorden van Van Manen: ‘Kennelijk mag je in Nederland ontslagen worden als je een kritisch boek schrijft.’ 

Onderwijsvernieuwing dient nooit topdown door directies en managers over studenten en docenten te worden uitgerold, waarbij kritiek door docenten kan leiden tot ontslag. Wat juist nodig is, is een breed, open en inhoudrijk debat dat gevoed wordt met wetenschappelijke kennis en inzichten, gecombineerd met ervaringen uit de onderwijspraktijk. Nieuwe onderwijsconcepten moeten hierbij niet dogmatisch worden afgewezen, maar evenmin zonder kritische reflectie en correctie door management, docenten en studenten worden geïmplementeerd. 

In de jaren tachtig bezocht ik met mijn ouders meermaals het wintersportplaatsje Hohegeiß, dat destijds aan de grens met de toenmalige DDR lag. Aan de rand van het dorp prijkten op enkele honderden meters afstand grenstorens waarin Vopo’s, de Oost-Duitse politie, ons nauwgezet observeerden. Een hoog hekwerk, het ‘IJzeren gordijn’, scheidde de plaats van het ‘totalitaire’ Oost-Duitsland, waar politieke oppositie en vrije meningsuiting rücksichtslos de kop in gedrukt werd. Het contrast met het ‘vrije Westen’, waar meningsuiting en onbelemmerde expressie de kernwaarden van het menselijke samenleven vormden, kon haast niet groter. 

Het reikt te ver om het optreden van de directie van het ROC (…) of de uitspraken van de rechterlijke macht in deze casus gelijk te stellen aan de repressiemaatregelen van het DDR-bewind. Niettemin is hiermee een eerste stap gezet naar het beteugelen van de vrije meningsuiting bij een vraagstuk dat maatschappelijk uiterst relevant is. Wellicht dat daarom ook bij het lezen over deze zaak mijn herinneringen aan hekwerk en wachttorens boven kwamen drijven. 

Dr. Bob Bouhuijs - Joop.nl / 07-05-2021 
(Auteur, publicist, politicoloog, historicus en docent aan hogeschool Windesheim)


24. Blog van:  Mr. Monique de Witte-van den Haak e.a. (Blogarbeidsrecht.nl - weblog op het gebied van arbeidsverhoudingen)

Een boek schrijven: reden voor ontslag?! 

Een docente schrijft een boek over een onderwijsvernieuwing bij haar werkgever, het ROC (…) (ROC). Dat komt haar duurt te staan: de docente wordt geschorst en vervolgens door de kantonrechter ontslagen. De zaak krijgt aandacht in de media en er worden Kamervragen gesteld. De vrijheid van meningsuiting zou in het geding zijn. Op 19 april 2021 bevestigt het hof Arnhem-Leeuwarden de door de kantonrechter uitgesproken ontbinding. Wel heeft de docente recht op een billijke vergoeding van € 40.000. Welke lessen kunnen uit deze zaak worden getrokken? En is de vrijheid van meningsuiting inderdaad in het geding? 

Wat was er aan de hand? 

De docente is sinds november 2009 in dienst bij ROC, binnen het team Pedagogisch Werk (PW). Eind oktober 2018 kondigt de docente bij ROC aan dat zij een boek wil schrijven over haar ervaringen met gepersonaliseerd onderwijs; een door het team PW in het schooljaar 2017-2018 in gang gezette onderwijsvernieuwing. ROC reageert positief maar laat ook weten dat aan de vrijheid om het boek te schrijven een aantal grenzen zit. Deze grenzen vloeien volgens ROC voort uit de verplichtingen van goed werknemerschap, de Gedragscode van ROC en privacywetgeving. 

Na publicatie van het boek ontstaat onrust in het team PW over de inhoud daarvan. Een aantal collega’s voelt zich niet prettig over de wijze waarop zij in hun ogen tot de persoon herleidbaar in het boek zijn neergezet. De collega’s voelen zich daarom niet langer veilig bij een samenwerking met de docente. Na een aantal (mediation)gesprekken verzoekt ROC om ontbinding van de arbeidsovereenkomst. 

Vrijheid van meningsuiting 

Er is voor werknemers, op wie de ambtenarenwet 2017 niet van toepassing is, in het arbeidsrecht geen specifieke wettelijke bepaling die de vrijheid van meningsuiting van werknemers beperkt. Bij een inperking van de vrijheid van meningsuiting kunnen werknemers geen direct beroep doen op artikel 7 van de Grondwet (vrijheid van meningsuiting). Wel kleurt dit artikel het goed werkgeverschap (artikel 7:611 BW). Het recht op de vrijheid van meningsuiting is echter niet onbeperkt. Zo overwoog de Hoge Raad in 2012 dat de werknemer op grond van het goed werknemerschap in beginsel ook gehouden is tot discretie en loyaliteit tegenover zijn werkgever. 

Naast het recht op vrijheid van meningsuiting is bovendien het recht op privacy van de medewerkers van ROC van belang. Uit de rechtspraak blijkt dat deze twee rechten – de vrijheid van meningsuiting en de bescherming van de privacy – tegen elkaar moeten worden afgewogen.In 2017 overwoog de Hoge Raad dat publicatie van een boek over de Rabobank en haar (oud-)medewerkers verboden mocht worden ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer van de medewerkers die met naam en toenaam in het boek werden genoemd. 

Ontslag wegens verstoorde arbeidsverhouding 

Aan een belangenafweging tussen de vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy komt het hof echter niet toe in de onderhavige zaak. Het hof is namelijk van oordeel dat sprake is van een verstoorde arbeidsverhouding die, anders dan de docente stelt, niets te maken heeft met haar vrijheid van meningsuiting. 

De vrijheid van meningsuiting staat volgens het hof buiten kijf en is door ROC niet ingeperkt. Het ontbindingsverzoek vormt geen reactie op het uiten van een mening of kritiek door de docente, maar op de gevolgen die de inhoud van het boek heeft op de interne verhoudingen en werkrelaties. Het hof weegt daarbij de volgende omstandigheden mee: 

-de keuze van de docente om haar mening in een boek te ventileren; 

-de wijze waarop de docente, met een anekdotische stijl, dagelijkse werksituaties en uitingen van collega’s vrij precies heeft beschreven; 

-de wijze waarop de docente een substantieel aantal collega’s heeft geportretteerd in het boek; 

-de houding en opstelling van de docente na de publicatie van het boek; en 

-de wijze waarop de docente heeft gereageerd op de onvrede uit haar team. 

Door het hof wordt dus een onderscheid gemaakt tussen enerzijds het kunnen en mogen uiten van een mening (de vrijheid van meningsuiting) en anderzijds het effect dat deze uiting kan hebben op in dit geval collega’s. Dit effect heeft zelfstandige betekenis, zo blijkt uit de uitspraak, en kan redengevend zijn voor een ontbinding van de arbeidsovereenkomst. 

Het hof komt tot de conclusie dat de arbeidsverhouding duurzaam en ernstig is verstoord (artikel 7:669 lid 1 en 3 sub g BW). Hoewel het hof oordeelt dat de vrijheid van meningsuiting niet in het geding is, vragen wij ons af of aan het oordeel niet impliciet toch een begrenzing van de vrijheid van meningsuiting ten grondslag ligt. Uit de uitspraak van het hof blijkt dat in relatie tot je werkgever uitingen een gevolg kunnen hebben. De uitingen zelf zijn niet verboden maar hebben een gevolg. Bij regelrechte beledigingen, zoals in het geval van de medewerker van Blokker die zijn werkgever op Facebook grovelijk beledigde, ligt dat ook zonder meer voor de hand. Voor een boek met een inhoudelijk kritische ondertoon vergt dat echter van een werkgever wel een stevige motivering. Het hof acht die in dit geval voldoende, maar is ook kritisch op de werkgever. 

Billijke vergoeding 

De kritiek op de werkgever vertaalt zich in een billijke vergoeding. ROC heeft volgens het hof, na de beroering die na het verschijnen van het boek is ontstaan, te snel naar de forse maatregel van schorsing van de docente gegrepen. Deze maatregel was beschadigend en stond in feite elke andere oplossing dan beëindiging van de arbeidsovereenkomst in de weg. Van een organisatie als ROC mag volgens het hof verwacht worden dat zij voor een situatie als de onderhavige een duidelijk te volgen procedure (voor ogen) heeft en naar de docente open is over die te volgen procedure. 

Het hof verwijt ROC dan ook dat zij zich onvoldoende heeft ingespannen om, nadat commotie over het boek van de docente was ontstaan, de verhoudingen te normaliseren. Zo had ROC bijvoorbeeld een gesprek tussen de docente en haar teamleden kunnen organiseren en (laten) begeleiden. De kans die er op dat moment mogelijk nog was om de verhoudingen te normaliseren, heeft ROC door haar handelwijze de docente ontnomen. Aan de docente wordt een billijke vergoeding toegekend wegens ernstig verwijtbaar handelen door ROC. 

Lessen voor de praktijk 

Door het hof wordt geoordeeld dat van een organisatie als ROC mag worden verwacht dat zij een duidelijk te volgen onderzoeksprocedure (voor ogen) had. In de rechtspraak is het belang voor werkgevers om een helder onderzoeksprotocol op te (laten) stellen al vaker benadrukt. Dit wordt door deze uitspraak bevestigd. In dit protocol dient bovendien te worden opgenomen op welk moment de betrokken werknemer wordt ingelicht. Uit de uitspraak blijkt dat het van belang is eerst met de betrokken werknemer te spreken, voordat gesprekken worden gevoerd met collega’s. Deze volgorde kan eveneens worden opgenomen in een onderzoeksprotocol. 

Tot slot is van belang dat het Hof oordeelt dat het feit dat ROC een mediationtraject met de docente heeft doorlopen, onvoldoende afdoet aan de verwijtbaarheid. Het mediationtraject is namelijk gevoerd met het ‘hogere echelon’ en niet (ook) met de leden van het team PW, terwijl juist in dit team de gevoeligheden lagen. Voordat wordt overgaan tot een mediationtraject, is het dan ook goed om stil te staan bij de vraag tussen wie er een verstoorde arbeidsverhouding bestaat en wie er daarom bij het mediationtraject betrokken moeten worden. 

Bronnen:

-Hof Arnhem-Leeuwarden 19 april 2021, ECLI:NL:GHARL:2021:3667

-Zie ook: E. Verhulp in zijn annotatie bij: Rb. Gelderland 8 september 2020, ECLI:NL:RBGEL:2020:4638, JAR 2021/2 

Auteurs: Mr. Monique de Witte-van den Haak & Mr. Annemijn Westerduin

 
Mr. Monique de Witte-van den Haak - Blogarbeidsrecht.nl / 06-05-2021  

(Publicist, advocaat bij advocatenkantoor Pels Rijcken, voorzitter van de landelijke Vereniging voor Ambtenaar en Recht) 

23. Column van: Aleid Truijens (Volkskrant)

De ontslagen mbo-docent Paula van Manen is een dappere krijger

Eindelijk heb ik Wanneer krijgen we weer les? Van Paula van Manen gelezen, de docent pedagogiek die ontslagen werd bij ROC (...) nadat ze een boek had geschreven over de mislukte invoering van een onderwijsvernieuwing. Ik had dat eerder moeten doen, maar het kwam er niet van. 

Van Manens boek is geen sleutelroman en evenmin vlijmscherpe satire. Het is een leesbaar, grappig en verdrietig verslag van de eerste twee jaar nadat op haar school halsoverkop het ‘gepersonaliseerde leren’ werd ingevoerd. Een bekend recept: docenten worden coaches en studieloopbaanbegeleider, lokalen worden leerpleinen, lesstof wordt werkplan. En de student? Die is voortaan de trotse ‘eigenaar’ van zijn leerproces. Helemaal de baas over zijn leervragen en leerresultaten. 

In december 2019 werd Van Manen geschorst omdat zij een kritisch boek had geschreven. Ze moest onmiddellijk, als een misdadiger, het gebouw verlaten. In oktober 2020 stelde de kantonrechter ‘een arbeidsconflict’ vast. Onlangs keurde ook het gerechtshof het ontslag van Van Manen in hoger beroep goed. 

O nee, de vrijheid van meningsuiting was niet in het geding. Natuurlijk niet. Wel voelt, volgens de uitspraak, een aantal mensen zich ‘diep gekwetst’. Vreemd, want over studenten en collega’s schrijft Van Manen vriendelijk en meelevend. Alle namen werden gefingeerd, en de naam ROC (...) valt niet. Maar goed, het kan altijd gebeuren dat iemand zich – anoniem – gekwetst voelt. Falende leidinggevenden bijvoorbeeld, of bestuurders die vrezen voor imagoschade. 

Deze uitspraak van het hof is onbegrijpelijk. Kritiek leveren en daardoor anoniem kwetsen is niet verboden. Ook zou Van Manen ‘bedrijfsgevoelige informatie’ over de anonieme onderwijsinstelling hebben gelekt, over de financiën. Bedrijfsgevoelig? Een ROC wordt betaald door de belastingbetaler; geldzaken zouden openbaar moeten zijn. 

Dit boek is herkenbaar. Niet door personen, maar omdat het zo gaat. De infantiele beoordelingen met smileys en kleurtjes, de inspiratiesessies, de studiedagen met kussens om kussengevechten te voeren en touwen om te touwtrekken – ze zijn om te huilen van het lachen. Maar echt droevig word je van de apathische studenten op de leerpleinen. Ze werken minder samen dan in de klassikale lessen, ze zijn aan het eten en zitten lusteloos op hun telefoon. Sommigen smeken om les. Beoordelen gaat ‘op maat’, criteria ontbreken, waardoor niemand weet wat ze hebben opgestoken. 

Vernieuwingen als gepersonaliseerd leren beginnen al behoorlijk oudbakken te worden. De leerling die het mag uitzoeken achter zijn laptop, de docent als coach, meer smaken zijn er kennelijk niet in de onderwijsinnovatie. Dit is wat de cursusindustrie al twintig jaar, ondanks het uitblijven van aantoonbaar succes, aanbiedt.
Inmiddels waarschuwde de Onderwijsinspectie herhaaldelijk tegen deze niet wetenschappelijk onderbouwde ‘concepten’ en hamert ze op kennis en basisvaardigheden, want die schieten er aantoonbaar bij in. Hoe kan het dat deze verwaarlozing van jongeren voortduurt? Verbetering van het mbo is hard nodig: een combinatie van echte praktijkvakken en basisvaardigheden, daar hebben studenten recht op. 

Vorige week kreeg Jan Jimkes een verdiend lintje; hij werd geridderd. Deze oud-conrector werd bekend als ‘klokkenluider’ van de Tweede Fase, de mislukte vernieuwing die in 2006 tot het parlementair onderzoek van de commissie-Dijsselbloem leidde; ook in de jaren erna wees hij onvermoeibaar op misstanden. De vernietigende conclusies van ‘Dijsselbloem’ hielpen niet; het onderwijs kachelde verder achteruit. 

Ook Paula van Manen is een dappere krijger. Geen lintje voor haar. Ze solliciteert zich suf, maar niemand durft haar aan te nemen. Lees haar boek. Dat is het beste wat je kunt doen voor een schrijver die tot zwijgen gebracht moest worden. 

Aleid Truijens - Volkskrant.nl / 03-05-2021  
(Auteur, journalist en columnist van de Volkskrant) 

22. Blog van: Marien van Schijndel (Krachtproef.org - kennisplatform voor opbouwwerkers en communitybuilders) 

Ben jij een loonslaaf opbouwwerker, of een gewaardeerde dwarsdenker? 

Deze week stond er een interview in de Volkskrant met MBO-docente Paula van Manen die een kritisch boek - Wanneer krijgen we weer les? - had geschreven over het functioneren van ROC's in relatie tot onderwijsvernieuwing waar leerlingen de dupe van werden. Waarom dat boek? Uit rancune? 

Nee, uit liefde voor haar vak en haar leerlingen, die naar haar zorgvuldige en goed onderbouwde oordeel de dupe werden van slecht onderwijs vanwege ondoordachte onderwijsvernieuwing. Resultaat: ze werd ontslagen, want wat ze geschreven had werd haar zwaar aangerekend door de schoolleiding. Op grond van een verstoorde arbeidsverhouding, zoals dat dan koel en zakelijk wordt geformuleerd. Dat kan er dus gebeuren als je je kop boven het maaiveld uitsteekt en de leiding kritisch denkvermogen over je vak niet waardeert. 

Het was nu eenmaal zo afgesproken met de gemeente 

Een opbouwwerker die voor zichzelf was begonnen motiveerde de keuze daarvoor ooit met de opmerking dat ze geen loonslaaf wilde zijn. Ik heb een opvatting over hoe het werk het beste gedaan kan worden, gebaseerd op mijn kennis en ervaring. Dat werd niet gewaardeerd. Ik neem mijn doelgroep en mezelf zo serieus, dat ik daar geen concessies meer aan wilde doen, omdat het nu eenmaal zo was afgesproken met de gemeente. 

Middelmatigheid 

Het wordt kennelijk op veel plaatsen moeilijk gevonden of als onveilig ervaren om je kritisch uit te spreken over het werk dat je opgedragen wordt. In de organisatie zelf, maar ook aan de kant van de opdrachtgever. Natuurlijk zegt dat vooral iets van de samenwerkings- en leiderschapscultuur. Op die manier is verbetering of innovatie vanaf de werkvloer vrijwel onmogelijk. De afschrijving van je hypotheek, of de uitgang vanwege een kritische houding, is voor velen een begrijpelijk en onoverkomelijk dilemma. Maar ambitie en excelleren in je vak wordt daarmee ondergeschikt gemaakt aan middelmatigheid. Angst om te falen. Angst om je positie te verliezen. 

Management- en businessgoeroe Tom Peters vindt dat iedere manager op zijn bureau een bordje moet zetten met de tekst: BELOON UITSTEKENDE MISLUKKINGEN, STRAF MIDDELMATIGE SUCCESSEN. American style zou je bij dat laatste waarschijnlijk de laan uitvliegen, maar in de kern past de strekking van deze gedachte ook in een humanere arbeidsomgeving op iedere ambitieuze organisatie. Dus ook die van onderwijs en sociaal werk. 

Het koesteren van dwarsdenken 

Een goede organisatie waardeert oppositie en organiseert interne tegenkracht in plaats van altijd maar op safe te spelen. Veiligheid en waardering ten aanzien van een kritische houding hoort daar natuurlijk bij. Het kan namelijk zorgen voor beweging en verdieping. Dat is een zegen voor een organisatie. Het genereert ook leiders en initiatiefnemers. Misschien wordt het daarom tijd voor personeelsadvertenties met de tekst: Bij gelijke geschiktheid genieten kandidaten met de vaardigheid tot dwarsdenken de voorkeur. 

Als Tom Peters de manager was geweest van Paula van Manen, zou hij haar onbehagen gewaardeerd hebben en haar onmiddellijk op het schild gehesen hebben als een rolmodel voor de organisatie. Het kan verkeren. 

Let wel: dwarsdenken is natuurlijk geen doel op zich, maar begin er maar eens mee met mate. Bijvoorbeeld als je onbehagen voelt over de inhoud van je werk en opdracht. Ik heb er eens over nagedacht en ik ga het toch maar zeggen... Ook ons vak wordt daar zoveel leuker en beter van. Of je nu in een organisatie werkt of voor jezelf.  

Marien van Schijndel - Krachtproef.org / 30-04-2021
(Opbouwwerker, samenlevingsadviseur en tekstschrijver) 

21. Brief van de dag: Tamar van Gelder (Volkskrant)

Hoe zit het met de professionele autonomie van de docent?

'Geen docent durft zich nu nog uit te spreken', oordeelde Paula van Manen, ex-docent aan ROC (...), donderdag in de Volkskrant. Ze werd ontslagen omdat ze een kritisch boek had geschreven over een poging tot onderwijsvernieuwing aan haar opleiding, waar docenten en studenten mee worstelden.
De rechtbank oordeelde dat Van Manens vrijheid van meningsuiting 'op geen enkele manier' was ingeperkt door het ROC. Maar het effect is wel dat zij ontslagen werd vanwege een verstoorde arbeidsverhouding. Als het uiten van je mening kan leiden tot ontslag, wat is de vrijheid van meningsuiting dan waard in het onderwijs? Hoe zit het met de academische vrijheid en professionele autonomie van de docent? Hoe voer je voortaan nog een vrij debat over onderwijsvernieuwing, wanneer je als kritische docent moet vrezen voor je baan? Kan voortaan iedereen een mening hebben over onderwijs en daarvoor uitkomen, behalve docenten?
Dat lijkt me een slechte zaak. Dat vindt de Tweede Kamer ook, trouwens. Want die nam al in oktober 2020 de motie aan dat de positie van docenten versterkt moet worden, zodat ook zij vrij kunnen deelnemen aan het maatschappelijk debat over onderwijs. Het kabinet zou daarover in overleg moeten gaan met de vakbonden.
We zijn nu een half jaar verder en ik zou zeggen: demissionair minister Slob, schiet het een beetje op met die uitnodiging voor overleg? Het is vast minder werk dan een boek schrijven.

Tamar van Gelder - Volkskrant (brief van de dag) / 24-4-2021
(Voorzitter van de Algemene Onderwijsbond. Zij was een van de oprichters van OCO en opleidingsmanager bij het ROC van Amsterdam).

20. Opiniestuk van: Prof. dr. Jos Joosten (Facebookpagina van de hoogleraar)

‘HOE STA JE ERBIJ?’

Pas deze week las ik over de al wat langer sluimerende ophef rond Paula van Manen en haar boek ‘Wanneer krijgen we weer les?’, dat het wel en vooral wee rond de invoering van ‘gepersonaliseerd onderwijs’ op een ROC tot thema had. Naar aanleiding van het boek werd Van Manen ontslagen door haar school, het ROC (...), en kwam het tot een rechtszaak die de krant had gehaald.

Mij interesseerde de kwestie aanvankelijk omdat ik ooit schreef over Nederlandse schrijvers en rechtspraak. Het leek er in de krant op dat ‘literaire’ kwesties een rol speelden: collega’s van Van Manen zouden zich herkend hebben en zouden zich hebben ‘beklaagd over de wijze waarop zij in hun ogen tot de persoon herleidbaar in het boek werden neergezet waardoor zij zich niet prettig voelen in de samenwerking met haar.’ Van Manen verweerde zich dat de omgeving onherleidbaar was en alle namen gefictionaliseerd.

Al snel toen ik ‘Wanneer krijgen we weer les?’ begon te lezen, was me duidelijk dat het hier geen literatuur betrof: stijl en compositie wijzen op geen enkele manier in die richting. De auteur grossiert in clichés en van enige literair-technische opbouw is geen sprake. Maar dat vergeet je heel snel, omdat algauw blijkt wat het wel is: een persoonlijke, vooral zakelijke, rapportage van de horror en hel van een door een incompetente directie doorgedramde onderwijsvernieuwing.

Ik heb, al lezend, welbewust en speciaal gekeken wie van de collega’s in het boek nu, zoals de ROC-directie beweert, beledigd zou kunnen zijn. Met de hand op mijn narratologische hart: Van Manen schrijft louter positief over alle mensen met wie ze gezamenlijk in deze didactische afgrond is gestort. Er is misschien één persoon, een leidinggevende die in een vroeg stadium haar biezen pakt, die er wat slechter vanaf komt, maar zelfs van haar belicht van Manen nog de positieve kanten. 

Sterker nog: gaandeweg dit gruwelrelaas vond ik Van Manens insteek opmerkelijk loyaal en positief. Te midden van onnavolgbare richtlijnen, onbeargumenteerde koerswijzigingen, losgeslagen leerlingen en de slechtste eindexamenresultaten sinds mensenheugenis blijft de toon ‘nou ja, de schouders er maar onder...’

Om maar een beeld te geven van de surrealistische situatie op het ROC.  Binnen de nieuwe onderwijsvorm beginnen en besluiten docenten en leerlingen de dag bij een bord met drie smileys - vrolijk, neutraal en droevig - waar ze de standaardvraag: ‘Hoe sta je erbij?’ moeten beantwoorden beantwoorden. Tegen de tijd dat ik aanbeland was bij een heidag met een touw (vastpakken omdat we verbonden zijn) en kussens (om collegiale kussengevechten te houden), dacht ik dat dit geen zaak voor de Nederlandse rechterlijke macht was, maar voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Want tsja, ik heb die uitspraak van het Hof in Arnhem gelezen. Ik ben geen jurist dus ik mis allicht nuances en in de uitspraak wordt verwezen naar een dossier dat niet bijgevoegd is. Duidelijk is dat het Hof zwaar heeft meegewogen dat ‘een substantieel aantal collega’s, zo volgt zonder meer uit de diverse berichten in het dossier, diep gekwetst is’ door het boek. De vorm van gekwetstheid, de hoeveelheid gekwetsten, de reden van gekwetst voelen - het blijft in de uitspraak allemaal duister. Het enige feitelijks wat je hierover verder uit de uitspraak kunt opmaken is dat direct na publicatie van het boek Van Manens leidinggevende in november 2019 een mail rondstuurde aan de vijftig collega’s in de afdeling met de vraag om met ‘(maximaal) 7 personen in overleg te gaan over het boek’. Zonder de auteur. 

En wat tijdens die bijeenkomst besproken is, blijft ook duister. 

Ik heb oprecht alle vertrouwen in de Nederlandse Rechtspraak; het Hof heeft bovendien documenten gezien die ik niet zag.  Toch valt mij een aantal zaken op in de hele kwestie.

Allereerst nogmaals het boek zelf. Van Manen duidt leerlingen en collega’s alleen aan met, ook nog eens algemeen voorkomende, voornamen. Het is duidelijk dat het een ROC is, maar nergens staat over welke school in welke stad het gaat. Zoals gezegd, zie ik met ook de beste wil van wereld en omstreken niet hoe iemand in dit boek beledigd, laat staan ‘diep gekwetst’, kan zijn. Afgezien dan van eventueel de al genoemde voortijdig vertrokken leidinggevende.

Ik vermoed - maar hier begint mijn interpretatie - dat we dáár bij het niveau van gekwetstheid beginnen aan te landen. Want de onbenoemde olifant in Van Manens boek is - allicht welbewust - het gremium dat al deze onheil uitgestort heeft over de school. Het zou me niet verbazen als we op bestuurlijk niveau de gekwetste ego’s en geprangde drammers kunnen vinden: directie, bestuur en aanverwante managementtypes. En in die kringen moet er ongetwijfeld iemand, in spoedberaad bijeen, zijn of haar zorgen hebben uitgesproken over het alarmwoord ‘imagoschade‘ en ‘duidelijk optreden’.

Daarmee komen we bij het onderdeel ‘wat een prutsers!’. Allereerst is zo’n rechtszaak by far natuurlijk het allerstomste wat je kunt doen als directie. Zonder rechtszaak had het boek de lokale krant niet eens gehaald en waren totale buitenstaanders zoals ik niet op het idee gekomen om het boek te kopen en te lezen. Wat het bestuur van het ROC natuurlijk had moeten doen is Van Manen doodknuffelen: ‘kijk eens, zó transparant en zelfkritisch zijn we hier op het ROC Nijmegen! En we zullen allemaal ons voordeel doen met de kritiek die mevrouw Van Manen zo geestig op schrift heeft gesteld. Iemand een biertje? De directie betaalt.’

Want dat is welbeschouwd natuurlijk het meest cynische aan de hele zaak. Inzet van directie en rechtszaak is dus het individuele (ik zeg erbij: vermeende) gekwetst-zijn van enkele collega’s. Nergens in de aanklacht of uitspraak worden de feitelijke zaken betwist die Van Manen pagina na pagina aankaart: van de ongecontroleerde invoering van het ‘gepersonaliseerd onderwijs’, via totale chaos voor leerlingen en staf tot aan de daaruit volgende desastreuze examenresultaten.

Uit de hele gang van zaken spreekt voor mij vooral angst- en faalhazerij en totaal geen vermogen tot zelfreflectie of een kritische grondhouding die je van bekwame leidinggevenden zou mogen verwachten. 

Prof. dr. Jos Joosten  - Facebook / 23-4-2021
(Publicist en hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Radbout Universiteit) 

19. Column van: Dr. Chris Aalberts (Noordhollands Dagblad)

Laat de politiek bij onderwijsvernieuwing alsjeblieft naar de docenten luisteren

Als u de staat van het Nederlandse onderwijs wilt leren kennen, is het boek ’Wanneer krijgen we weer les?’ van Paula van Manen een aanrader. Ze raakte haar baan kwijt vanwege haar kritische bijdrage aan het publieke debat.

Van Manen was tien jaar lang docent pedagogisch werk bij ROC (...). In 2017 werd bij haar opleiding ’gepersonaliseerd onderwijs’ ingevoerd. Deze onderwijsvernieuwing is onderdeel van een brede trend: op de middelbare school heette dit ’het studiehuis’ en in het HBO ’competentiegericht leren’. Er zijn allerlei accentverschillen, maar de kern is steeds hetzelfde: leerlingen worden zelf verantwoordelijk voor hun eigen studievoortgang, stellen zelf leerdoelen vast en docenten coachen hen daarbij. Klassikale les en toetsen van kennis zijn grotendeels verleden tijd.

In Van Manens boek kunnen we lezen hoe zo’n onderwijsvernieuwing uitpakt. Leerlingen zitten in grote zalen achter hun laptop, vaak vergezeld van hun mobiele telefoon en een zak chips. Al snel blijkt dat niemand weet wat de bedoeling is: zowel docenten als leerlingen hebben geen idee hoe ze gepersonaliseerd onderwijs moeten aanpakken. De resultaten zijn hopeloos: er wordt weinig geleerd, leerachterstanden lopen op en de slagingspercentages gaan onderuit.

We lezen bij Van Manen over de manager die het nieuwe onderwijsconcept invoert en daarna weer snel de benen neemt. Ondertussen houden de docenten het ene na het andere zinloze teamoverleg. Van Manen schrijft er vol humor over, maar het ROC (...) kon het niet waarderen. Collega’s zijn onder pseudoniem in het boek terechtgekomen, maar herkennen de situaties en beginnen te klagen. Die klachten leveren Van Manen al snel een ontslagprocedure op. Verstoorde verhoudingen is het credo.

Van Manen vindt dat haar ontslag haar vrije meningsuiting bedreigt. Ze wilde een boek schrijven dat het publieke debat aanwakkert en waar anderen iets van leren. Daarin is ze geslaagd, maar op een hele andere manier dan ze beoogde. De zaak vertelt ons vooral veel over de positie van docenten. Hoe vrij zijn zij om hun mening te geven over allerlei van bovenaf opgedrongen onderwijshervormingen? Waardeert de samenleving hun praktijkervaring en wordt die ook serieus genomen? De Onderwijsraad adviseerde onlangs een driejarige brugperiode op de middelbare school. Maakt het eigenlijk iets uit wat docenten van zo’n idee vinden?

De voltallige politiek roept dat er meer vertrouwen moet komen in de professionaliteit van werknemers in de publieke sector waaronder docenten. Het ontslag van Van Manen vertelt ons dat de waarheid heel anders is: docenten moeten ja en amen zeggen tegen alle plannen die door lekenbestuurders en politici over het onderwijs worden uitgestort. Dat levert geen cultuur op waarin schoolresultaten tellen of waarin het aantrekkelijk is om voor de klas te staan. Misschien toch maar eens naar docenten luisteren voordat men – bijvoorbeeld bij de formatie – nieuwe onderwijshervormingen afspreekt. 

Dr. Chris Aalberts - Noordhollands Dagblad / 23-04-2021
(Blogger, publicist, docent en onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam)

  

18. Blog van: Drs. Ton van Haperen (NRC) 

Kritische en betrokken leraar wordt kaltgestellt 

Het onderwijs is in verval en dat is de schuld van schoolbesturen, schrijft Ton van Haperen. Kritische berichten van de werkvloer moeten juist ter harte genomen worden. 

Paula van Manen is lerares. Of beter, dat was ze. Ze is namelijk ontslagen. Omdat ze een boekje schreef over een mislukte onderwijsvernieuwing op haar school. Voor het College van Bestuur was dat een reden haar te ontslaan op grond van een „verstoorde arbeidsrelatie”. Van Manen vocht dat besluit aan en verloor, ook in hoger beroep.
 
Het heeft geen pas de uitspraak van de rechter ter discussie te stellen, zeker niet als het oordeel ook nog eens door een hoger rechtsorgaan wordt bevestigd. Rechters zijn professionals, zij weten hoe ze de wet horen te interpreteren, maar dat betekent dan wel dat er iets mis is met de bestaande wet- en regelgeving. Een politieke kwestie die aandacht verdient van parlement en minister. Onderwijs is namelijk van ons allemaal. En vanaf het moment dat leraren niet meer vanuit hun ervaring mogen schrijven over hun werk, brengt dit schade toe aan het beroep en het leren van kinderen op school.

Structureel kwaliteitsprobleem
Vijftig jaar terug was dit vonnis ondenkbaar. Het beheer van het onderwijs was toen in handen van de overheid. De leraren werden beloond conform de ambtenarenschalen. In de jaren negentig gaf de overheid het beheer over aan besturen. Vanaf dat moment noemen die besturen zichzelf werkgever, gedragen zich als een bedrijf en maken beleid. Kritiek op dat beleid is dan bevuilen van het eigen nest, dat ondermijnt het bedrijf, de verstoorde arbeidsrelatie komt in beeld en de rechter zet die instrumenteel om in ontslag.
Dit zou geen probleem zijn als het onderwijs van deze wijze van organiseren beter wordt, maar dat is helaas niet zo. Onderzoeken tonen keer op keer aan dat kinderen steeds minder leren op school. Het Nederlands onderwijs heeft een structureel kwaliteitsprobleem. Werkgevers zijn de probleemeigenaar en dus verantwoordelijk. Betrokken leraren die vanaf de werkvloer schrijven over wat er misgaat, zijn dan een kans op broodnodige verbetering. Doe er je voordeel mee, is het devies.
De berichten van de werkvloer dienen daarnaast een ander belang. Ze helpen leraren bij hun ontwikkeling in het beroep. Leraar is een ervaringsvak. Je wordt beter door doen en daarover nadenken vanuit een referentiekader dat is gevuld met wat we van het werk weten. Wetenschappelijk onderzoek verzamelt wat bekend is. Maar deze onderzoeken beslaan deelterreinen – effectieve instructie, motivatie, omgaan met verschil –, de leraar doet alles tegelijk. Precies dat maakt het werk complex. En dus heb je schrijvers nodig die de kloof tussen onderzoek en lespraktijk vullen met ervaringskennis. Excellente voorbeelden hiervan zijn de Ierse Amerikaan Frank McCourt en de Fransman Daniel Pennac. Beide oud-leraar en gerenommeerd schrijver. Hun boeken zitten vol met kritiek op vernieuwing en leiding. Tegelijkertijd heeft menig leraar ongelofelijk veel van deze ervaringsdeskundigen geleerd. Niemand haalde het in zijn hoofd ze te ontslaan.

Beroepsverbod
Echt, ik weet hoe het werkt. Na mijn laatste boek Het bezwaar van de leraar ging ik op zoek naar een andere betrekking. Ik heb ruime ervaring als leraar, met prima examenresultaten, werk daarnaast op een universiteit, heb lesmethodes gemaakt, vakdidactische boeken geschreven, werk met hoogleraren aan het vernieuwen en verbeteren van het curriculum en schrijf boeken en columns over de spanningen tussen beleid en werkvloer. Op geen enkele school werd ik voor een gesprek uitgenodigd. Schoolleiders hebben liever iemand met een kort cv. Paula van Manen overkomt hetzelfde. Iedereen kent haar, zij komt nooit meer aan het werk, zij heeft een beroepsverbod.
Politiek en bestuur tetteren ondertussen opgewonden over het kwalitatief en kwantitatief lerarentekort en de dalende leerresultaten. Ieder van hen die nu zwijgt, is medeschuldig aan het verval van het Nederlands onderwijs. Verval veroorzaakt door slecht bestuur. Verval door schuld.

Drs. Ton van Haperen - NRC / 23-4-2021
(Publicist, leraar en lerarenopleider aan de universiteit Leiden)


17. Blog van: Evert Jan Groeskamp (EJG's wereld: website over reizen en culturen, globalisering en politiek)

Onderwijsvernieuwing

In het boek 'Wanneer krijgen we weer les?' schrijft Paula van Manen over de onderwijsvernieuwing op haar ROC: gepersonaliseerd onderwijs. Het is voor mensen in allerlei nonprofit-organisaties een bekende gang van zaken. Het klakkeloos overnemen van een (veelal buitenlands) concept, het management dat de vernieuwing doordrukt zonder inbreng van het personeel, een slecht voorbereide implementatie zonder invoeringsplan, medewerkers die alles gelaten accepteren en alleen in de wandelgangen klagen. Het resultaat: chaos en onzekerheid, dalende schoolprestaties en studenten die vragen wanneer ze weer les krijgen.

Op het bewuste ROC werd klassikaal lesgeven afgeschaft en vervangen door zelfsturend leren. Studenten kregen tientallen leerdoelen (die allemaal weer uitgesplitst waren in subdoelen) en die ze allemaal moesten halen om examens te kunnen aanvragen. Docenten werden leercoaches die dat proces moesten begeleiden. Voor zelfstandige en gemotiveerde studenten misschien een methode, maar velen hadden behoefte aan veel meer structuur. Teveel vrijheid leidde tot nietsdoen, klooien op het leerplein en forse achterstanden bij de studie. Paula van Manen beschrijft het uitgebreid en met veel humor.

Het Nederlandse onderwijs is de afgelopen decennia, en met name in de laatste tien (Rutte)jaren, enorm achteruit gegaan en op de internationale PISA-ranglijst gekelderd. Voor een deel heeft dat te maken met slecht overheidsbeleid. Maar dit boek maakt duidelijk dat het voor een niet onbelangrijk deel ook komt door verkeerde keuzes van de onderwijsinstellingen zelf. Voortdurende, slecht doordachte en slecht voorbereide vernieuwing leidt tot achteruitgang in plaats van vooruitgang. Terug naar klassikaal onderwijs waarbij de deskundigheid van de docent weer benut wordt lijkt de beste remedie.

Dit boek kreeg nog een staartje: Paula van Manen werd door het ROC ontslagen omdat ze dit boek had geschreven! Terwijl ze naam noch plaats van de school genoemd had en alle docenten en studenten gefingeerde namen had gegeven. De les is duidelijk: kritiek op de onderwijsvernieuwing mag niet geleverd worden. Ook dat is een bekend fenomeen in andere nonprofit-sectoren.

Evert Jan Groeskamp - Ejgroeskamp.nl / 7-3-2021
(Oud-bibliothecaris, reiziger, auteur van (reis)boeken, publicist en spreker)


16. Annotatie van: Prof. dr. mr. Evert Verhulp (vakblad JAR: Jurisprudentie Arbeidsrecht)

NOOT bij beschikking Rechtbank Gelderland d.d. 8-9-2020 (ECLI:NL:RBGEL:2020:4638) 

Als de vrijheid van meningsuiting in het geding is, leidt de beschikking tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst vaak tot aandacht van de politiek en de pers. Zo ook deze zaak. Er zijn kamervragen over gesteld waarop de minister heeft geantwoord dat de vrijheid van meningsuiting een groot goed is en dat het uiteindelijk aan de rechter is om te oordelen of het bestuur van het ROC (…) deze vrijheid al dan niet in acht heeft genomen (antwoord 26 juni 2020, 2020Z11715). In de publiciteit lag de sympathie van de journalisten duidelijk bij de docente die de vernieuwing van het onderwijs aan de kaak stelt. Vooral Martin Sommer toont zich in De Volkskrant van 30 oktober 2020 ontstemd over deze beschikking: ‘Je zou denken dat Paula van Manen zegenrijk werk heeft gedaan met haar geestig-kritische boek. Maar in deze zachtetruienwereld waren er collega’s die zich “gekwetst” voelden. De schoolleiding stelde haar op non-actief omdat ze haar ervaringen niet binnenshuis besprak maar publiek heeft gemaakt. Uit de processtukken stijgt het beeld op van een doortastende vrouw, iemand die zich niet eenvoudig van haar stuk laat brengen. De rechter gaf de school gelijk – niet vanwege het verwijtbare handelen van Van Manen, wel omdat de partijen samen niet verder kunnen. Dit mede in verband met de “toonzetting” van de door Van Manen gevoerde correspondentie.’ 

Zoals in bijna al dit soort zaken speelt het spanningsveld dat bestaat tussen enerzijds een organisatie die belang heeft bij een zekere beslotenheid waarbinnen nieuwe ideeën, verdienmodellen of bedrijfsculturen zich kunnen ontwikkelen en anderzijds het maatschappelijke belang kennis te kunnen nemen van die ontwikkelingen. Eerder overwoog de Hoge Raad (HR 26 oktober 2012, «JAR» 2012/213 (Theodoor Gilissen Bank/ Quirijns) dat ‘De in art. 7:611 BW neergelegde verplichting van een werknemer om zich als een goed werknemer te gedragen (mee) brengt dat hij, (...) in beginsel tegenover zijn werkgever is gehouden tot discretie en loyaliteit. Dit geldt ook indien de werknemer van mening is dat binnen de organisatie sprake is van een misstand die in het algemeen belang dient te worden bestreden.’ Voor de toepasselijke regels is het van belang vast te stellen of Van Manen een klokkenluider is. Hoewel ze in de pers wel zo wordt bestempeld is ze dat in mijn visie niet, nu er geen sprake is van een misstand als bedoeld onder art. 1 onder d ten tweede Wet Huis voor Klokkenluiders. Ook onder de (naar aanleiding van de implementatie van de Klokkenluidersrichtlijn, Richtlijn (EU) 2019/1937) voorgestelde gewijzigde definitie van een misstand (zie https://internetconsultatie.nl/ klokkenluiders), is in dit geval geen sprake van een misstand. Het gaat om de uitvoering van een onderwijsbeleid waarover de onderwijsinstelling in ieder geval intern openheid betracht en de instelling handelt met de uitvoering van dat beleid niet onbehoorlijk. Daarmee komt werkneemster niet de bescherming van art. 7:658c BW toe. Dat laat onverlet dat haar boek wel een belangrijk maatschappelijk thema aanroert en dat een debat daarover bijdraagt aan de democratische inrichting van de samenleving. 

De arbeidsrechtelijke toelaatbaarheid van uitingen als deze, waarbij een werknemer zich uit over maatschappelijke onderwerpen waarbij de werkgever er belang bij heeft dat die niet of prudent worden gedaan, vergt een afweging van belangen waarbij duidelijke regels niet voorhanden zijn. Volgens de heersende leer komt de werknemer geen direct beroep op art. 7 Grond[1]wet toe. Wel wordt aangenomen dat dat grondrecht het goed werkgeverschap inkleurt. Mogelijke directe werking van art. 10 EVRM (voor art. 8 EVRM heeft de Hoge Raad die aangenomen, zie HR 14 september 2007, «JAR» 2007/250 (Hyatt) leidt niet tot een andere weging van belangen, zoals blijkt uit de beslissing van het gerechtshof ’s-Hertogenbosch van 17 februari 2015, «JAR» 2015/91. Bij de belangenafweging speelt het onderwerp van de uiting een rol. Betreft het onderwerp een belangrijk maatschappelijk thema dat bijdraagt aan de instandhouding van de democratische rechtsorde dan zal de uiting eerder toelaatbaar zijn (zie bijv. rb. Amsterdam 14 april 2017, «JAR» 2017/121) dan wanneer het gaat om rancuneuze uitingen over een leidinggevende (ktr. Arnhem 19 maart 2020, «JAR» 2012/97 (Blokker) of om specifieke bedrijfsinformatie (rb. Rotterdam 8 juni 2010, ECLI:NL:RBROT:2010:BN0796). Daarbij speelt ook de aard van de werkgever een rol, rb. Amsterdam 20 februari 2020, «JAR» 2020/58 (Greenpeace). Wat de weging van deze elementen betreft slaat de weegschaal wat mij betreft in het voordeel van de werkneemster uit: het onderwerp van haar uiting heeft maatschappelijke relevantie. Sommige overwegingen die bij de beoordeling van klokkenluiden een rol spelen, spelen ook hier. Zo wordt de intentie van de melder van belang geacht: als de reden van de melding is gelegen in rancune wordt de uiting soms anders beoordeeld dan wanneer het de werkneemster is te doen om het entameren van een maatschappelijke discussie (zie hiervoor EHRM 21 juli 2011, «EHRC» 2011/140 (Heinisch/ Duitsland)). Ook dit element weegt in het voordeel van werkneemster. 

Bij de belangenafweging in deze zaak weegt de rechter zwaar dat de werkneemster informatie die – in ieder geval voor ingewijden makkelijk – herleidbaar is tot collega’s en leidinggevenden heeft prijsgegeven, hetgeen de rechter als verwijtbaar handelen, want in strijd met haar verplichting tot loyaliteit en discretie, kwalificeert. De rechter meent evenwel dit verwijtbaar handelen onvoldoende is om tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst over te gaan omdat geen sprake is van verwijtbaar handelen. Nu voor ontbinding op de in art. 7:669 lid 3 onder e BW genoemde grond geen ernstige verwijtbaarheid vereist is, lijkt me deze overweging niet scherp geformuleerd. De rechter bedoelt kennelijk dat de mate van verwijtbaarheid onvoldoende is om tot ontbinding over te gaan. De rechter overweegt vervolgens dat het niet ernstig verwijtbaar handelen wel tot een verstoring van de arbeidsrelatie heeft geleid die aanleiding geeft de arbeidsovereenkomst te ontbinden. Door dit samenstel van overwegingen maakt de rechter de werkneemster verantwoordelijk voor de verstoring van de verhoudingen. Zonder kennis genomen te hebben van de inhoud van de uitingen van werkneemster is het lastig dit element goed te wegen, maar wat mij betreft geldt daarbij als uitgangspunt dat juist door de (directe of indirecte) werking van grondrechten ‘tolerantie een zeer gewichtige pijler is welke juist ten aanzien van uitingen welke men – op zich wellicht terecht –verwerpelijk acht, zijn waarde moet bewijzen’ (CRvB 26 mei 1987, TAR 1987/166). Die tolerantie, hoe vervelend ook, mag ook van collega’s en leidinggevenden worden verwacht. 

Prof. dr. mr. Evert Verhulp - vakblad JAR: Jurisprudentie Arbeidsrecht / 16-01-2021 
(Hoogleraar Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, directeur van ArbeidsmarktResearch UvA bv. en diverse nevenfuncties w.o. redactielid van JAR) 

15. Column van: Martin Sommer (de Volkskrant)

Kijk maar uit met openlijke kritiek op de vernieuwing bij u op school

Paula van Manen is per 1 oktober ontslagen, met instemming van de rechter. Ze werkte als lerares op het ROC (…). Als je de waslijst aan klachten tot je neemt die de school aan de rechter voorlegde, dan deugt er weinig aan haar. Ze heeft een karakterprobleem, ze is niet discreet en niet loyaal, ze is arrogant, ze misbruikte haar positie in de OR, ze bezorgde haar collega-leraren gevoelens van onveiligheid en onbehagen.
Ik schrijf deze litanie uitgebreid op, omdat de rechter desondanks vaststelde dat Van Manen onvoldoende verwijtbaar gedrag kon worden aangerekend om te worden ontslagen. Toch moest ze weg. De arbeidsverhouding is zo verstoord dat er kennelijk geen redden meer aan was. Nu zit ze thuis, te wachten op het hoger beroep.
Paula van Manen (1968) werkte tien jaar als docent aan het ROC (…). Drie jaar geleden werd het onderwijs daar halsoverkop radicaal ondersteboven gegooid, en het zogenoemde gepersonaliseerde leren ingevoerd. Dat is een variant van het nieuwe leren, zoals er zoveel varianten zijn, van ‘ontdekkend leren’ tot ‘21ste-eeuwse vaardigheden’.
 
Voor de krant versloeg ik twaalf jaar terug de parlementaire enquête van Jeroen Dijsselbloem over de treurnis van allerlei onderwijsvernieuwingen. Een prominente rol was er voor het nieuwe leren, waarvan Dijsselbloem in zijn eindverslag weinig heel liet: niet gebaseerd op gedegen wetenschappelijk onderzoek, geen bewezen opbrengst of aantoonbaar betere leerprestaties. Het nieuwe leren was een modieus voortbrengsel waarin de ene didacticus de andere napraatte.
Dijsselbloem of niet, de onderwijskaravaan trok verder, en zo was het gepersonaliseerde leren aan het ROC (…) een feest van herkenning. Naast haar lerarenbaan schrijft Paula van Manen kinderboeken. Ditmaal had ze zich toegelegd op een kroniek van het vernieuwingsavontuur, zonder de naam van het ROC of die van haar collega’s te noemen. Het boek staat vol hilarische en treurige taferelen.
Studenten hebben geen klassikaal onderwijs meer. Er zijn ‘leerpleinen’ waar ze het helemaal zelf mogen rooien. Er zijn geen leraren maar coaches die zich afwachtend opstellen, aangezien het onderwijs niet aanbod- maar vraaggestuurd moet zijn. Geen roosters, geen vakken, geen toetsen, geen cijfers, geen huiswerk. Geen regels maar ‘gedragsverwachtingen’.
Manager ‘Betty’, profeet en uitlegger van de nieuwe methode, vertrekt twee maanden na de start, op weg naar nieuwe uitdagingen. De leraren blijven ontredderd achter, zonder idee hoe of wat, met hun nieuwe ochtendritueel dat is afgekeken van de Japanse auto-industrie.
‘Hoe sta je erbij?’
‘Wil iemand nog een succesje delen?’
‘Dan gaan we nu naar de doelen.’
Wie positief is, krijgt een smiley. Eind van de middag voltrekt zich hetzelfde. Dat kost bij elkaar dagelijks een half uur en brengt Van Manen tot de vraag of ze hiervoor is opgeleid.
Studenten weten evenmin wat hun overkomt. ‘Wanneer krijgen we weer les?’, is de terugkerende vraag die de titel van het boek oplevert. Let wel, dit is een school voor mbo, met jongeren die vaak wel een stevige hand kunnen gebruiken. Veel allochtone studenten, die thuis niet altijd worden gestimuleerd. Deze adolescenten moeten zelf hun doelen formuleren en hun portfolio samenstellen. Bij Dijsselbloem, of bij de inspectie, had de ROC-directie kunnen teruglezen wat dit zoal oplevert.
 
Je zou denken dat Paula van Manen zegenrijk werk heeft gedaan met haar geestig-kritische boek. Maar in deze zachtetruienwereld waren er collega’s die zich ‘gekwetst’ voelden. De schoolleiding stelde haar op non-actief omdat ze haar ervaringen niet binnenshuis besprak maar publiek heeft gemaakt. Uit de processtukken stijgt het beeld op van een doortastende vrouw, iemand die zich niet eenvoudig van haar stuk laat brengen. De rechter gaf de school gelijk – niet vanwege het verwijtbare handelen van Van Manen, wel omdat de partijen samen niet verder kunnen. Dit mede in verband met de ‘toonzetting’ van de door Van Manen gevoerde correspondentie.
Paula van Manen had van tevoren aangekondigd dat ze een boek ging schrijven. Ze heeft namen en rugnummers gefingeerd. Haar gaat het om de vrijheid van meningsuiting. Ze wil geen klokkenluider zijn, aldus haar advocaat. Desondanks heeft haar positie daar intussen alles van weg. In theorie vindt iedereen klokkenluiders fantastisch, zeker als zoiets moois als de vrijheid van meningsuiting in het geding is. Maar dan komt de praktijk, staan er reputaties en inkomsten op het spel, en heeft de klokkenluider bij nader inzien een onmogelijk karakter. Van Manen kon vertrekken, met de habbekrats die transitievergoeding heet. 
Ik weet niet wat erger is, een even taai als bizar onderwijsexperiment in een land waar 20 procent van de 15-jarigen niet fatsoenlijk kan lezen en schrijven; of het volautomatische gemak waarmee een rechter de kant van een machtige instelling kiest, tegenover de eenling die zich uitspreekt over een zaak die overduidelijk van publiek belang is.
 
P.S. De Tweede Kamer heeft naar aanleiding van deze affaire een motie aangenomen waarin staat dat docenten ‘ook buiten de muren van de school moeten kunnen meedoen aan het debat over de inhoud van hun beroep, zonder dat hun baan daarmee in gevaar komt’. Op naar de beroepsrechter.
 
Martin Sommer - Volkskrant.nl / 30-10-2020 (papieren krant: 31-10-2020) 
(Columnist, journalist en politiek commentator van de Volkskrant)

 

14. Bijdrage van: Peter Kwint (SP)

Inbreng van Peter Kwint (SP)  tijdens de vergadering in de Tweede Kamer over de begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2021.

LET OP: in dit kader wordt alleen het relevante deel weergegeven. De volledige tekst is te vinden op de website:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2020-2021/13
&
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2020-2021/15

Begroting OCW 2021 - Tweede Kamer 

(…) 

We hebben het ook veel gehad over de autonomie van de docent en hoe dat bijvoorbeeld bij allerlei onderwijsvernieuwingen of nu het curriculumtraject nog maar lastig geborgd is om ook de inspraak en de autonomie van de docent als professional serieus te nemen. 

Op het mbo gaat het soms nog wat verder. De heer Beertema had het er al over. Welke vrijheid heeft een docent nog om kritiek te kunnen leveren op zijn of haar broodheer? We hebben allemaal kunnen lezen hoe een mbo-docent ontslagen werd nadat ze, anoniem en niet herleidbaar tot haar eigen onderwijsinstelling, een boek had geschreven waarin zij kritiek uitte op gemaakte keuzes: doorgeslagen gepersonaliseerd leren op haar school. Ze werd ontslagen. Dat kan toch niet? Je bent volslagen machteloos. Eerst verpest je werkgever de werkrelatie. Vervolgens gaat hij naar de rechtbank om je ontslagen te krijgen. Wanneer dat niet direct lukt, zegt een andere rechter: ja, maar deze rechtszaak heeft de onderlinge werkrelatie dusdanig onmogelijk gemaakt dat we eigenlijk niet anders kunnen dan dit ontslag toestaan. Dat is toch volstrekt onhoudbaar? Deelt het kabinet dat de positie van docenten écht versterkt zal moeten worden ten opzichte van een bestuurder? En wat bent u bereid daaraan te doen? 

(…) 

Ik heb eergisteren aandacht gevraagd voor de positie van docenten ten opzichte van hun werkgever. We hebben het allemaal gehad over de casus waarbij een docent van ROC (...) aan de dijk gezet werd, omdat zij in een boek anoniem kritiek had geuit die niet herleidbaar was tot een school. Dan geeft de minister als antwoord: daar wil ik niet op ingaan, want dat is aan de rechter. Dat snap ik in dat individuele geval, maar mijn punt was breder. Het is namelijk symptomatisch voor een scheve machtsverhouding. Op het moment dat jouw werkgever zegt "er zijn verstoorde relaties" en hij gaat naar de rechter, dan wordt die rechtsgang in zichzelf een argument voor een verstoorde arbeidsrelatie: jullie kunnen niet meer samen door een deur als jullie dat voor de rechter moeten uitvechten. Dan is sprake van een verstoorde arbeidsrelatie. In die zin wordt dat bijna een selffulfilling prophecy, waarbij een docent geen poot heeft om op te staan. Ik snap dat de minister niks kan doen aan dit ontslag. Is de minister bereid om met docenten en hun vertegenwoordigers in gesprek te gaan over hoe je die positie van de docent ten opzichte van de werkgever kunt versterken, zodat zo'n rechtsgang niet in zichzelf een argument wordt om mensen aan de dijk te zetten? 

(…)
Ik heb nog maar één motie, voorzitter. Die gaat over de positie van docenten ten opzichte van hun werkgever. 

De Kamer, 

gehoord de beraadslaging, 

constaterende dat de positie van docenten zwak is ten opzichte van het schoolbestuur; 

van mening dat docenten ook buiten de muren van het schoolgebouw mee moeten kunnen doen aan het debat over het docentschap en de inhoud van het beroep, zonder dat hun baan daarmee in gevaar komt; 

verzoekt het kabinet in overleg te gaan met docenten, hun beroepsorganisaties en vakbonden om te kijken hoe de positie van docenten ten opzichte van hun werkgever versterkt kan worden, 

en gaat over tot de orde van de dag. 

Peter Kwint -  Tweede Kamer 13e en 15e vergadering 2020 / 13-10-2021 en 15-10-2021 

(Studeerde filosofie en politicologie, werkte in de gehandicaptenzorg, was gemeenteraadslid in Amsterdam en is sinds 2017 actief in de Tweede Kamer namens de SP)

13. Bijdrage van: Harm Beertema (PVV)

Inbreng van Harm Beertema (PVV)  tijdens de vergadering in de Tweede Kamer over de begroting Onderwijs, Cultuur en Wetenschap 2021.

LET OP: in dit kader wordt alleen het relevante deel weergegeven. De volledige tekst is te vinden op de website: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/detail/2020-2021/13 

Begroting OCW 2021 - Tweede Kamer

(...)
Voorzitter, de tweede onderwijsramp die zich onder de kabinetten Rutte voltrok, is het lerarentekort. Het beroep van leraar is onaantrekkelijk geworden. Was de leraar ooit een zelfbewuste pedagoog die autonoom vormgaf aan het onderwijstraject van de leerlingen, nu is hij een uitvoerder van onverantwoorde onderwijsmodellen die hem worden opgedrongen door managers die zelf nauwelijks voor de klas hebben gestaan en zich laten leiden door de ene na de andere onderwijshype. Iets uitleggen aan een klas, instructie geven, opdrachten geven en toetsen zijn in veel vormen van onderwijs verboden. Ze zijn vervangen door leerlingen in grote zalen, waar ze eenzaam achter een pc hun zogenaamde gepersonaliseerde traject moeten doorwerken.
Op ROC (...) hebben we gezien waar dat toe leidt: één leraar die geacht wordt orde te houden in een zaal waar de leerlingen achter hun pc van alles doen, behalve met hun opdrachten bezig zijn. ‘Wanneer krijgen we weer les?’ is de wanhopige vraag die ze stellen. Maar lesgeven mag juist niet meer van de broodprofeten van het Nieuwe Leren. Een lerares die daar een kritisch boek over schreef, werd zelfs ontslagen. Ontslagen in een tijd van een gierend lerarentekort.
Logisch dus dat mensen geen trek meer hebben in een baan als leraar. Als je als leraar gedegradeerd wordt tot instructeur, tot oppasser, dan ga je wat anders doen met je leven, zeker als je bij het eerste het beste kritische geluid wordt ontslagen.
Wil de minister hierop ingaan, en specifiek op dit (...) voorbeeld van slecht werkgeverschap dat alle pogingen frustreert om het lerarentekort te bestrijden. 
(...)

Harm Beertema - Tweede Kamer 13e vergadering 2020 / 13-10-2021  

(Is 34 jaar leraar Nederland geweest, was bestuurslid van Beter Onderwijs Nederland (BON) en statenlid (Zuid-Holland), sinds 2010 lid van de Tweede Kamer namens de Partij voor de Vrijheid) 

 

12. Blog van: Dr. Jan Drentje (Didactiefonline.nl –  website van het onafhankelijk onderwijsvakblad) 

Loyaal aan het onderwijs

Over de vrijheid van meningsuiting van leraren - Het ontslag van docente Paula van Manen – u weet wel, de schrijfster van  het boek Wanneer krijgen we weer les? – over onderwijsvernieuwingen aan het ROC in (...) – zet rector Jan Drentje aan het denken. Tot goed werkgeverschap in het onderwijs behoort óók het waarborgen van de vrijheid van medewerkers om aan het publieke debat deel te nemen. En die vrijheid is nu geschonden.

In De staat van het onderwijs 2019 wees de onderwijsinspectie erop dat van nogal wat vernieuwingen onbekend is of ze wel aan betere onderwijsresultaten bijdragen: ‘Niet altijd is duidelijk waarom een school of opleiding kiest voor een bepaalde vorm van maatwerk, flexibilisering of proflering. Leidt het tot meer gemotiveerde of beter presterende leerlingen?’

Goede vraag. Leeropbrengsten voor lezen, schrijven en rekenen vertonen helaas al  jaren een dalende trend. Vernieuwingen moeten echt verbeteringen zijn. Anders is het zonde van de tijd en moeite. Bovendien: onderwijsvernieuwingen verhogen de werkdruk, vragen veel van leraren, doen vaak een beroep op hun idealisme - in een sector die toch al gekenmerkt wordt door een hoog percentage burn-outs.

Voor onderwijsconcepten als bijvoorbeeld ‘ontdekkend leren’ en ‘21ste-eeuwse vaardigheden’ ontbreekt het aan een deugdelijke wetenschappelijke onderbouwing. Niet dat er voor leerlingen niets te ontdekken valt, maar nog steeds is klassikale instructie een van de meest effectieve onderwijsvormen. In landen waarin het concept ontdekkend leren de basis van het curriculum wordt, dalen doorgaans de onderwijsresultaten. Er is niets tegen het aanleren van vaardigheden, maar zonder een stevig kennisintensieve context komt dit neer op droogzwemmen. Onvriendelijker gezegd: het is een vorm van experimenteren met kinderen, waarbij het maar de vraag is of ze in hun latere leven met deze lessen kunnen blijven drijven.

Over het concept gepersonaliseerd leren schreef De Onderwijsraad een kritisch rapport. Onduidelijk is wat hieronder moet worden verstaan. Als iedere leerling een eigen onderwijsprogramma volgt, kan het effect zijn dat de samenhang in het onderwijscurriculum verdwijnt. Met grote gevolgen voor de samenleving. Ook kunnen vormen van ‘ieder wijs’ kansenongelijkheid vergroten, omdat juist leerlingen in achterstandssituaties gebaat zijn bij structuur en uitleg. Zeker als die leerlingen niet terug kunnen vallen op hulp thuis.

Kortom: genoeg redenen om kritisch te staan tegenover de invoering van vernieuwingen - zeker als die onderwijskundig, didactisch en leerpsychologisch onvoldoende onderbouwd zijn.

Uitrollen van onderwijsvernieuwingen
'Bezint eer gij begint’, dus: bereid vernieuwingen goed voor, verdiep je in de literatuur, zorg voor een invoeringstraject dat met de leraren wordt voorbereid. Helaas is dat maar al te vaak niet het geval en wordt het onderwijs een experimenteertuin. Zoals het geval was bij de opleiding pedagogiek van het ROC (...).
 
Een vergaande vorm van zelfsturend, gepersonaliseerd leren werd daar op een achternamiddag tijdens een teamvergadering ingevoerd. Vervolgens was het een achtbaan voor studenten en leraren – met een mager onderwijsresultaat.
 
Dit proces is in reportagevorm beschreven door Paula van Manen, die tot haar recente ontslag voor 0.6 fte verbonden was aan die opleiding. In haar boek Wanneer krijgen we weer les? De opmerkelijke praktijk van gepersonaliseerd leren krijgt de lezer een inkijkje in hoe het er aan toe kan gaan in onderwijsland. Een bevlogen teamleider die de onderwijsvernieuwing pardoes invoert en vervolgens tussentijds van baan verandert. Het team achterlatend met de gebakken peren. Studenten die opgehokt zitten op leerpleinen waar ze elkaars haar doen en hun nagels vijlen. En moeite hebben om hun weekdoelen te bedenken en te evalueren. Vrijwel geen les meer, maar wel veel zelfreflectie. Over wat? Maar bar weinig studenten halen op tijd de eindstreep.
 
Ik vat het boek van Paula van Manen op een veel onvriendelijker manier samen dan de teneur van haar positief-kritische tekst. Zij toont zich namelijk steeds een loyaal medewerker, probeert er het beste van te maken. Voelt zich verantwoordelijk voor haar studenten en haar collega’s. Maar vraagt zich terecht af: is deze onderwijsvernieuwing wel in het belang van deze studenten met wie geëxperimenteerd wordt?
 
Het private versus het publiek belang
Als het ROC de schrijfster na het verschijnen van haar boek niet geschorst had – met onmiddellijke ingang, ze mocht haar spullen niet uit de leraarskamer halen – dan had ik niet geweten dat dit verhaal over de opleiding pedagogiek in (...) ging. De tekst is volledig geanonimiseerd. Buitenstaanders kunnen niet weten om wie het gaat. Daarmee is het boek vooral een verhalend statement over dit type trial and error onderwijsvernieuwingen, gebaseerd op gebrekkige aannames. Dergelijke publicaties zijn van publiek belang: ze houden ons bij de les.

Maar: dat was niet de mening van het ROC. De schrijfster zou zich niet gehouden hebben aan de gedragsregels voor een goed werknemer: de noties van de vereiste discretie en loyaliteit zouden zijn geschonden. Natuurlijk: de tekst is uit het schoolleven gegrepen, ze maakt veelvuldig gebruik van gesprekken tijdens vergaderingen, maar zonder naam of toenaam te noemen. Het doel is niet personen of een instelling te beschadigen, maar een veelvoorkomende manier van onderwijsvernieuwing aan de kaak te stellen. Het is daarmee een belangrijk tijdsdocument.

Natuurlijk mag een onderwijsinstelling van een werknemer vragen discreet te zijn. Je hangt de vuile was niet zomaar buiten. Je vecht je conflict met de leiding niet in de krant uit. Je brengt niemand persoonlijk in diskrediet. Je realiseert je dat jouw kritiek de organisatie kan schaden. Maar: je bent als professional tegelijkertijd mede verantwoordelijk voor het onderwijs als zodanig. Onderwijs is weliswaar ondergebracht bij privaatrechtelijke stichtingen, maar is tevens van groot publiek belang. En juist dat publieke belang vraagt om vrije meningsvorming – die grondwettelijk is vastgelegd. Kritiek op onderwijsvernieuwingen gaat dan boven het private belang van de stichting uit. Al ben je wel eraan gehouden niet direct op de man/vrouw/jouw organisatie te spelen. Dus: je kiest een vorm die past bij dit publieke belang.

De uitspraak van de rechter
Inmiddels is Paula van Manen ontslagen. De rechter heeft het arbeidscontract op verzoek van het ROC ontbonden. Voor ontbinding is een redelijke grond nodig. Het ROC voerde een aantal gronden aan: disfunctioneren, verwijtbaar handelen en een verstoorde arbeidsrelatie. Van disfunctioneren was volgens de rechter geen sprake, wel van verwijtbaar handelen omdat niet voldaan was aan de vereiste discretie en loyaliteit. Maar, ontslag werd verleend vanwege de verstoorde arbeidsrelatie.

In de uitspraak maakt de rechter weinig tot geen woorden vuil aan de spanning tussen het publieke belang van het boek en het private belang van de instelling. Er vindt nauwelijks een afweging plaats tussen de vrijheid van meningsuiting en het belang van de organisatie. De rechter gaat eraan voorbij dat vrijheid van meningsuiting geen beginsel is, maar een grondrecht. De reportage wordt niet geplaatst in de context van de onderwijsvernieuwingen waarover een nationaal debat plaatsvindt. De klacht van het ROC dat betrokkenen zich in de reportage kunnen herkennen en zich hierdoor geschaad/onveilig voelen, wordt kritiekloos overgenomen. Dat de tekst geanonimiseerd is, telt volgens de rechter niet. Ook niet dat een flink aantal collega’s zich solidair met de schrijfster heeft betoond.

Het oordeel is dat de schrijfster verwijtbaar jegens het ROC en een deel van de medewerkers heeft gehandeld. Maar toch vindt de rechter dit voorshands niet voldoende als ontslaggrond. Blijkbaar acht de rechter het handelen van Paula niet verwijtbaar genoeg. Voorshands dus, maar mogelijk zou dit in hoger beroep opnieuw kunnen worden gewogen. Het heeft er alle schijn van dat de rechter zich niet aan de complexe afweging tussen publiek en privaat belang heeft willen wagen.

Ontslag wordt domweg verleend op grond van het fenomeen van de verstoorde arbeidsrelatie. Opnieuw overigens zonder een uitgebreide motivering. De rechter verwijst hoofdzakelijk naar de manier waarop Paula van Manen zich verweert op haar website.

Op deze website staat normaal informatie over de kinderboeken van haar hand. Nadat Paula werd geschorst heeft ze hier een verweer geplaatst waarin ze haar recht van vrije meningsuiting opeist. Dat doet ze ook hier in keurige bewoordingen. Maar: ze stelt wel expliciet de handelwijze van het ROC aan de kaak. De toonzetting maakt volgens de rechter dat er geen begaanbare weg terug is. Dit is the easy way out: de werkgever schorst de werknemer, verklaart deze als persona non grata, de werknemer verweert zich scherp en verstoort daarmee de arbeidsverhouding. Exit Paula van Manen.

Gedragsregels voor goed werknemer- en werkgeverschap
De cao voor het MBO bepaalt in artikel 10.4 dat een werknemer een geheimhoudingsplicht heeft. Het arbeidsrecht bepaalt dat een werknemer zich als ‘goed werknemer’ moet gedragen. De wet vraagt echter ook van de werkgever goed gedrag. Wat behoort in deze context tot de gedragsregels voor goed werkgeverschap? Onderwijsbestuurders moeten zich realiseren dat de professionals niet alleen loyaal zijn aan de organisatie, maar ook aan het onderwijs als publiek goed. Dat hoort immers bij hun professionaliteit. In die publieke zin moeten zij van hun vrijheid van meningsuiting gebruik kunnen maken. Tot goed werkgeverschap in het onderwijs behoort dan ook het waarborgen van de vrijheid van medewerkers om aan het publieke debat deel te nemen – rekening houdend met een aantal spelregels zoals discretie en loyaliteit.
 
Gelet op de uitspraak van deze rechter en de verstrekkende gevolgen hiervan voor de werknemer, zou het goed zijn om een dergelijke waarborgplicht op te nemen in de codes voor goed werkgeverschap in het onderwijs. Dat dwingt bovendien de rechter om een expliciete afweging te maken tussen het publieke en het private belang. En: je mag van werkgevers in het publieke domein verwachten dat ze tegen een stootje kunnen. Vrijheid van meningsuiting leidt nu eenmaal niet tot het soort pr-teksten dat de dienst voorlichting en communicatie doorgaans produceert.
 
Voorshands kunnen kritische docenten echter maar beter geen al te gepersonaliseerde teksten schrijven over kwestieuze onderwijsvernieuwingen. Stel de zaak en het publieke belang centraal en zeg als er gedoe van komt tegen de werkgever geen onvertogen woord. Want de arbeidsverhouding is maar zo verstoord, zeker als de rechter een inhoudelijke weging van het grondrecht van vrije meningsuiting en het private belang van de instelling uit de weg gaat. Hoog tijd om de spelregels voor werkgevers en werknemers te verduidelijken, op een manier die het publieke debat over het onderwijs bevordert – waaraan Paula van Manen uiterst loyaal was/is.

Met dank aan het commentaar van mr. Yara Goessens, specialist arbeidsrecht bij Stellicher Advocaten Arnhem.
 
Dr. Jan Drentje - Didactiefonline.nl / 8-10-2020
(Blogger, publicist, rector, leraar en onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen)


11. Beschouwing van: Prof. dr. Renée van Schoonhoven (De Nieuwe Meso - Vakblad over onderwijs en leiderschap)

Het ene recht is het andere niet 

Relaties tussen mensen zijn soms ingewikkeld en precair. Zeker als het vertrouwen onderling op de proef wordt gesteld. Als in spannende tijden en onder druk blijkt dat er geen wil (meer) is ermee door te gaan, dan stopt de relatie. Dat is pijnlijk, niet fijn, maar vaak en helaas wel het einde van het verhaal. Dat gaat ook op voor arbeidsrelaties. Zo bleek onlangs bij een arbeidsrelatie tussen een docente en ROC (…). De docente publiceerde een boek over de invoering van gepersonaliseerd onderwijs bij haar opleiding. Het roc was er niet zo blij mee. Het leidde tot een arbeidsconflict en tot ontbinding van de arbeidsovereenkomst. In dit conflict gaf vooralsnog de rechter het roc gelijk. 

 De docente gaat waarschijnlijk in hoger beroep tegen deze uitspraak, waarbij de inzet kan zijn de vraag of de vrijheid van meningsuiting van de docente is geschonden. 

Hoe ver kun je als leraar of docent gaan met het verkondigen van je mening over de gang van zaken in je school of bij je opleiding? Mag je bijvoorbeeld zeggen dat bij jouw op school de omschakeling naar online onderwijs in de lockdownperiode(s) belabberd slecht verloopt? En dat leerlingen en studenten nu gewoon slecht onderwijs krijgen? Mag je daarover journalisten te woord staan of je beklag over doen op social media? Kun je daarbij terugvallen op het grondrecht van de vrijheid van meningsuiting? 

Mag je zomaar zeggen wat je ervan vindt? Zeker ook in deze tijd, waarin ook de arbeidsrelaties in het onderwijs op de proef worden gesteld, is dat geen onbelangrijke kwestie. Ook om die reden is het goed nog een keer de schijnwerper te zetten op de casus ROC (…). Niet zozeer om te bepalen wie het nu uiteindelijk bij het rechte eind heeft, want er komt waarschijnlijk nog een hoger beroep, maar wel om te bespreken wat je wel of niet uit deze casus kunt afleiden. 

Wat vooraf ging
Voor zover dat uit berichtgeving over de zaak en de rechterlijke uitspraak valt op te maken, is ongeveer het volgende gebeurd. Eind 2018 meldt de docente aan haar leidinggevende dat ze een boek wil gaan schrijven over haar ervaringen met de invoering van gepersonaliseerd onderwijs bij haar mbo-opleiding. Ze krijgt als bericht terug dat daar niets op tegen is; wel wordt haar gevraagd bij het schrijven en uitbrengen van het boek respectvol om te gaan met collega’s en studenten en het onderlinge vertrouwen niet te beschamen. De docente gaat voortvarend met het boek aan de slag en publiceert het boek Wanneer krijgen we weer les? een jaar later. 

In ieder geval een deel van het team en enkele leidinggevenden schrikken van de inhoud van het boek, omdat in hun ogen delen van citaten, personages en gebeurtenissen – hoewel geanonimiseerd – vrij herkenbaar zijn beschreven en zij daarvoor geen toestemming hebben gegeven. Er volgt een gesprek tussen docente en het team, maar daarmee is de lucht niet geklaard. Integendeel, de situatie escaleert. Aan de docente wordt gevraagd haar werkzaamheden tijdelijk neer te leggen. Kort daarop verschijnt een interview met de docente in Onderwijsblad, het blad van de Algemene onderwijsbond; ook De Gelderlander, De Volkskrant en het NRC pikken de casus op. In de tussentijd wordt de docente geschorst; die schorsing moet vervolgens keer op keer worden verlengd. Naar later blijkt worden bij de eerste schorsingen door het roc procedurele fouten gemaakt; maar uiteindelijk zegt de commissie van beroep dat het protest van de docente tegen een latere schorsing ongegrond is. 

En wat volgt
Hoe verder in zo’n situatie? Begin 2020 proberen het roc en de docente er door middel van mediation nog uit te komen met elkaar. Maar ook dat traject loopt spaak. Het roc vraagt dan de rechter om de arbeidsovereenkomst te mogen ontbinden. 

Ter onderbouwing van dat verzoek geeft het roc aan dat de docente vrijheid van meningsuiting toekomt en dus een boek mag schrijven en publiceren, maar dat tegelijkertijd ook enige ‘discretie en loyaliteit’ mag worden gevraagd. Aan dat laatste heeft zij zich volgens het roc niet gehouden, omdat zij zich nooit intern over de innovatie heeft uitgesproken. Als zij kritiek had op de invoering van gepersonaliseerd onderwijs, dan had zij “het recht en gelet op haar functie ook de plicht kritiek te leveren en tegengas te geven. Dat zij dat niet in de juiste setting heeft gedaan wordt haar verweten.” Het roc vindt dat de docente de plicht tot goed werknemerschap heeft geschonden. Er is sprake van een vertrouwensbreuk. 

De docente brengt daar tegenin dat met de gang van zaken haar vrijheid van meningsuiting is geschonden. Het roc noch collega’s worden in het boek met naam en toenaam vermeld. Zij heeft in dat opzicht zeer discreet gehandeld. Het vertrouwen onderling is niet geschaad; ze kan dat met adhesiebetuigingen van diverse collega’s aantonen. 

Het hakblok van de rechter
De rechter kijkt vervolgens blijkens de uitspraak vrij klinisch naar de zaak. Er zijn enkele mogelijkheden om een arbeidsovereenkomst te ontbinden, en die worden dan ook successievelijk langsgelopen. Diverse van de door het roc wél aangevoerde gronden, waaronder vermeend disfunctioneren, worden door de rechter vrij resoluut afgeserveerd. De rechter kijkt hierbij ook naar de vraag of de docente met publicatie van het boek ‘ernstig verwijtbaar’ heeft gehandeld. In dát verband zegt de rechter dat de docente zich niet louter kan beroepen op de vrijheid van meningsuiting, omdat in een arbeidsrelatie ook om loyaliteit en discretie mag worden gevraagd. Aan die laatste normen heeft de docente volgens de rechter te weinig boodschap gehad omdat ze informatie waarvan ze mocht aannemen dat deze in een vertrouwde setting werd gedeeld “naar buiten heeft gebracht zonder hierover vooraf contact te hebben gehad met betrokkenen.”Dit vindt de rechter verwijtbaar, maar overigens niet zodanig ernstig dat het een grond kan zijn de arbeidsovereenkomst te ontbinden. 

Uiteindelijk gaat de rechter wel mee in het argument van het roc dat de arbeidsverhouding inmiddels is verstoord en dat er geen zicht is op herplaatsing. Dit dan met name ook door de toonzetting van de correspondentie waarmee de docente zich tot het roc heeft gericht en van berichtgeving over de zaak op haar eigen website.De docente heeft volgens de rechter wel recht op een normale transitievergoeding. 

Meningsuiting in de arbeidsrelatie
De vrijheid van meningsuiting is een grondrecht en een groot goed in ons land. Het staat niet voor niets in de Grondwet. Met dat grondrecht wordt vooral aangegeven dat de overheid de vrijheid van burgers om zich over zaken uit te spreken, niet mag beperken. Het is anders gezegd een klassiek grondrecht: de overheid mag iets níet en moet mensen deze vrijheid laten. Handen af! 

De vraag is dan of werknemers, leraren en docenten in het onderwijs, zich tegenover hun werkgever op dat grondrecht kunnen beroepen. Dat is een lastige vraag. Rechters in arbeidszaken kijken namelijk meestal eerst naar wat er in de arbeidsrelatie als zodanig tussen de twee partijen gebeurt. Grondrechten spelen juridisch gezien immers vooral tussen een overheid en een burger (verticaal) en minder direct tussen burgers en partijen onderling (horizontaal). Er is kortom niet zoveel jurisprudentie over. Wat er wél over is, geeft aan dat in dit soort arbeidsgeschillen de arbeidsrelatie als zodanig de eerste aanvliegroute is en dat, gelet op de relevante juridische normen in en rond die arbeidsrelatie, vervolgens de vraag aan de orde is of de vrijheid van meningsuiting van de werknemer al dan niet is geschonden. En bij beantwoording van díe vraag, dus ín de arbeidsrechtelijke setting, draait het om een belangenafweging. Is het echt noodzakelijk dat de informatie door de werknemer naar buiten wordt gebracht? Zijn - eerst - andere wegen bewandeld om de boodschap te publiceren? Welke motieven heeft de werknemer erbij? Welk belang is met publicatie gediend en welke (imago-)schade kan de werkgever daarbij oplopen? Welke andere belangen spelen verder nog mee? Dat zijn allemaal aspecten die een rol kunnen spelen. 

Kortom, volgens jurisprudentie is het niet zo dat je als werknemer, leraar en docent zomaar alles aan de grote klok kunt hangen, enkel op grond van de vrijheid van meningsuiting. De normen in en rond de arbeidsrelatie zijn een belangrijk kader waarbinnen je zo’n stap moet overwegen. 

Hoe verder?
De (…) zaak krijgt wellicht nog een juridisch vervolg met een hoger beroep. Juridisch interessant is dan te bezien of de hogere rechter in deze zaak anders aankijkt tegen de vraag of in dit geval de vrijheid van meningsuiting is aangetast. 

In de tussentijd kun je er over zeggen dat het, net als in de rest van het leven, bij het schrijven over werksituaties vooral van belang is dat je respectvol omgaat met de inspiratiebronnen voor je epistels. Het gaat in relaties immers nooit alleen om het ik, maar ook om de ander. Wat dat betreft zijn collega’s net mensen. Als je dat in de gaten houdt bij het schrijven en publiceren over je werk, kan er niet zoveel mis gaan. 

Prof. dr. Renée van Schoonhoven - denieuwemeso.nl / 5-10-2020
(Hoogleraar onderwijsrecht en bijzonder hoogleraar onderwijsrecht met betrekking tot het beroepsonderwijs aan de Vrije Universiteit Amsterdam) 

10. Column van: Drs. Ton van Haperen (het Onderwijsblad / AOb)

Donkerder wordt het niet

Het is 11 september, ik rijd op de snelweg en mijn gedachten kleuren inktzwart. De Triggers naar deze stemming zijn twee mediaberichten: het ontslag van een collega die een boekje schreef en de benoeming van een pedagogen- slash onderwijskundigen-commissie die de leerinhoud van Curriculum.nu gaat legitimeren.
Paula van Manen is mbo-docent en schreef een boekje over gepersonaliseerd leren en het logisch falen op school daarvan. Leren is namelijk altijd gepersonaliseerd, maar gepersonaliseerd onderwijzen, met de huidige leerling-leraarratio, is fysiek onmogelijk en eindigt in chaos, altijd. Maar haar werkgever houdt niet van kritiek en dus moet die mevrouw eruit.
Nu mag in in dit land boekjes schrijven, de inhoud is bovendien uiterst braaf en dus hangt de kantonrechter het prijskaartje van de verstoorde arbeidsverhouding aan het ontslag, waarna de typische verlies-verliessituatie in werking treedt. Een feodale bestuurder mag met gemeenschapsgeld het Johnny Cash zinnetje 'I shot a woman in (...), just to watch her die' materialiseren, waarna een bevoegde leraar met een beroepsverbod thuiszit. Deze rechterlijke uitspraak geeft mij een onveilig gevoel. 
De procedure rond Curriculum.nu versterkt dat gevoel. Ik was bij de hoorzittingen in de Tweede Kamer met brede kritiek op de warrige en inconsistente beschrijving van wat kinderen gaan leren op school. Conclusie? Curriculum.nu behoeft een stevige inhoudelijke correctie van een commissie van wetenschappers. Maar in die commissie zit niemand met verstand van didactiek en inhoud, laat staan vakinhoud. Commissielid Gert Biesta is bijvoorbeeld pedagoog, opvoeding is grondwettelijk aan de school en of breuken nu wel of niet op de basisschool onderwezen moeten worden, daarvan heeft Biesta geen verstand. Deze commissie gaat inhoudelijk niks veranderen, de trein heeft het station verlaten, klassiek voorbeeld van verzonken kosten falen, type Betuwelijn, tjoek, tjoek. Maar in combinatie met een andere, schimmige, bevoegdhedencommissie betekent dit wel het einde van de middelbare school zoals we die kennen. Vakonderwijs, verzorgd door leraren die dat vak ook gestudeerd hebben, verdwijnt. De onderwijzer is het nieuwe rolmodel, de pabo-isering van het algemeen vormend onderwijs een feit.
Woedend gooi ik mijn auto op de linker weghelft, geef groot licht, toeter. Ik zit in een nihilistische reis naar het einde van de nacht. Het ontslag van Van Manen en de Curriculum.nu-bullshit leren me dat ik de overgang naar het ochtendgloren niet meer ga meemaken. Ik bivakeer in het donkerte. Tot het echt donker wordt.

Drs. Ton van Haperen - Onderwijsblad / oktober-nummer 2020
(Publicist, leraar en lerarenopleider aan de universiteit Leiden) 

9. Blog van: Dr. Chris Aalberts (ThePostOnline.nl –  Nieuws- en opiniewebsite) 

Het waardeloze ROC (...) toont aan: kritische docenten verdienen bescherming

Ontslagen ROC-docent Paula van Manen verdient een baan en een standbeeld

Er is een ei gelegd. Zo begint het boek 'Wanneer krijgen we weer les?' van Paula van Manen. We bevinden ons denkbeeldig in een onderwijsruimte van ROC (…), waar ‘een inspiratieavond’ wordt gehouden. Achteraf, schrijft Van Manen, kan deze avond gezien worden als de start van een rigoureuze verandering van de pedagogische opleiding. Op het moment zelf is dat nog niet duidelijk, maar dat verandert al snel. Je hoort steeds vaker over gepersonaliseerd onderwijs, maar nu ‘kwam het ineens wel heel dichtbij’, schrijft Van Manen op sarcastische toon.
 
‘Wanneer krijgen we weer les?’ beschrijft de verbouwing van de opleiding waar Van Manen werkt. Teamleider Betty – niet haar echte naam – gaat aan de slag met een nieuwe visie en probeert draagvlak te creëren voor de onderwijskundige verandering. Die laat zich nogal makkelijk samenvatten: het klassikaal onderwijs wordt afgeschaft en studenten gaan op leerpleinen aan hun zelfgekozen leerdoelen werken met behulp van coaches. Zo leert iedereen op zijn eigen manier in zijn eigen tempo met zijn eigen opdrachten aan zijn eigen doelen. Aan de coaches – de voormalige docenten – de taak dat proces in goede banen te leiden.
 
Iedereen met enige ervaring in het onderwijs en een klein beetje kritisch vermogen weet: dit kan niet goed gaan. Ook Betty snapt dat: ze wacht de resultaten van het door haar gelegde ei niet af en is binnen de kortste keren vertrokken. Ondertussen stromen de leerpleinen vol met studenten die chips eten en YouTube-video’s bekijken en vooral niet aan hun doelen werken. De coaches hebben er al snel geen zicht meer op, het verloop onder het personeel neemt toe, studenten klagen dat ze niets leren, onvoorstelbaar veel leerlingen halen de eindstreep niet of niet op tijd en het management trekt zich in een ivoren toren terug.
 
Na dit boek is de belangrijkste vraag of ROC (…) überhaupt voldoet aan de meest minimale kwaliteitseisen. We lezen dat studenten doelen moeten halen voordat ze een examen kunnen aanvragen. Van Manen hanteert dat basale principe zelf wel, maar collega’s doen dat lang niet altijd. Daarmee valt de bodem onder het onderwijs weg: als de onderwijsdoelen niet behaald hoeven te worden, waarvoor heb je dan nog een opleiding? Nog zoiets: het is niet duidelijk hoe de doelen worden getoetst. Eigenlijk weet niemand dus nog of de opleiding überhaupt enig resultaat heeft opgeleverd en wat het diploma precies waard is.
 
Zoals de docenten nooit inspraak hadden in de invoering van dit onderwijssysteem, is er ook geen overleg hoe het nu loopt, terwijl de resultaten bar en boos zijn. Niet zo gek dus dat Van Manen er maar een boek over schrijft, want intern krijgen docenten geen gehoor. Van Manen doet dat netjes: in dit boek staat niet dat het over ROC (…) gaat, maar dat kwam natuurlijk al snel uit. Collega’s worden met pseudoniemen opgevoerd maar blijken zich toch in het verhaal te herkennen. Dat is natuurlijk nogal alarmerend: kennelijk is dit verhaal zeer waarheidsgetrouw.
 
Iedereen die zich afvraagt hoeveel zelfreflecterend vermogen ROC (…)  heeft, raadt het al: Van Manen zit thuis en zal worden ontslagen. Procedureel maakt ROC (…) daarbij nog fouten ook. Van Manen toont volgens ROC (…) ‘geen begrip voor wat haar opstelling met haar collega’s en een organisatie doet’. Laat die zin even bezinken. Van Manen krijgt naar eigen zeggen positieve reacties van collega’s. Ook uit het boek blijkt dat haar mening niet uniek is. Het gaat dus vooral om wat het boek ‘met een organisatie doet’. Lees: met het management van ROC (…), waar men een werkelijk desastreuze onderwijsvernieuwing doorvoerde.
 
Nu we in een tijd leven waarin allerlei standbeelden ter discussie worden gesteld en wellicht van hun sokkel worden getrokken, stel ik voor dat Paula van Manen er eentje krijgt. Bij voorkeur voor de hoofdingang van ROC (…), zodat collegevoorzitter (…) er elke dag met veel buikpijn langs moet lopen.
PVV-Kamerlid Harm Beertema heeft inmiddels Kamervragen gesteld. Volgens Beertema is de vrijheid van meningsuiting in het geding. Nou inderdaad, want als docenten binnen instellingen als ROC (…)  geen stem hebben en ook niet met kritiek naar buiten mogen treden, is het onderwijs overgeleverd aan incompetente managers die het onderwijs danig weten te verkloten. Volgens Beertema is er sprake van een klimaat van angst en intimidatie op de werkvloer. De minister moet volgens hem met de school in gesprek en de zaak moet worden onderzocht.
 
Zou het helpen? Bij de aankomende verkiezingen gaan heel veel partijen weer roepen dat het onderwijs beter moet, maar de werkelijkheid is dat de politiek bij de invoering van dit soort ‘innovaties’ – die zeer bepalend zijn voor de onderwijskwaliteit – niet aan zet is. De keuze voor ‘gepersonaliseerd onderwijs’ is gemaakt bij ROC (…) zelf en daar kwam geen politicus aan te pas. Zolang kiezers via de stembus geen invloed hebben op de ellende die onderwijsbestuurders hun studenten aandoen, is het minste wat we kunnen doen kritische docenten als Paula van Manen in bescherming nemen.
Omdat de kans groot is dat Van Manen de strijd om haar baan desondanks verliest, wordt het in ieder geval tijd voor dat standbeeld. Het adres: (…) in (…).
 
Dr. Chris Aalberts - ThePostOnline.nl / 27-06-2020
(Blogger, publicist, docent en onderzoeker aan de Erasmus Universiteit Rotterdam)


 8. Opiniestuk van: Dr. Paul Gellings (website: paulgellings.nl)

Onderwijsvernieling

Hoe desastreus onderwijsvernieuwing toch elke keer weer uitpakt. De leerling is het spoor bijster in een labyrint vol gebakken lucht, de docent mag rekenen op karaktermoord of ontslag als hij of zij zich kritisch uitlaat.

Zo is docente Paula van Manen ontslagen bij de onderwijsinstelling waar ze lesgaf omdat ze in een boekje haar kritiek speels gestalte heeft gegeven. De rechter heeft haar werkgever in het gelijk gesteld, er kwam een sterfhuisconstructie (een situatie waarin de zwakste van twee partijen het veld ruimt), en het wachten is op het hoger beroep van Van Manen. Hopelijk houdt ze het vol.
De zaak-Van Manen laat ook zien hoe weinig er geleerd wordt van fouten uit het verleden. Zelf heb ik als leraar voortgezet onderwijs in de jaren negentig te maken gehad met de Tweede Fase of het Studiehuis (sic). Het inmiddels bekende verhaal van de leerkracht als coach en de leerling die zelfstandig moest werken met planners of studiewijzers. Vooral voor literatuuronderricht de nekslag. Het aantal titels werd teruggebracht tot het minimum en er kwam een onmogelijk controlesysteem van leesdossiers. Verder moesten de leerlingen zelf hun liefde voor de letteren ontdekken, streng verboden klassikaal boeken te behandelen.

Het was een bezuinigingsmaatregel, maar er werd een onderwijskundig sausje over gegoten. Zelfstandigheid bij de leerling zou leiden tot een betere aansluiting op een universitaire studie. (Alsof je op de universiteit aan je lot wordt overgelaten.)

Er viel in die jaren niet te praten. Wie scepsis liet blijken, was ‘negatief’ in de ogen van zijn directie en de collega’s die er zich bijna dogmatisch aan verbonden. Je kon zelfs verklikt worden als je klassikaal lesgaf. Daarnaast kon je rekenen op een modderstroom aan verdachtmakingen, dossiervorming genaamd. Bijna was mij destijds hetzelfde als Paula van Manen overkomen als een bedrijfsarts niet sneller en slimmer was geweest dan de schoolleiding en een konkelende collega.
In die zin heeft Paula van Manen een kans, want kwade trouw is dom en log. Ik wens haar een succesvol hoger beroep toe.

Dr. Paul Gellings - paulgellings.nl / najaar 2020
(Schrijver, dichter, vertaler, oud-docent Frans en oud-onderzoeker aan de RU Groningen)


7. Opiniestuk van: Drs. Ben Verkroost (BON: Beter Onderwijs Nederland)

Vrije meningsuiting

In een interview met Huub Philippens en mij (Vakwerk, mei 2016) zei D66 Kamerlid Paul van Meenen over het belang van burgerschapskunde in het onderwijs, dat het besef, dat wij in een democratie leven en dat democratie niet gratis is, in zijn jeugd sterker leefde dan tegenwoordig. “Middelbare scholieren van nu lijken te denken dat democratie net zo vanzelfsprekend is als de zon, die iedere dag  opkomt”. Dit democratische bewustzijn  en het besef van de kwetsbaarheid ervan lijken me  prima uitgangspunten, waarvan eigenlijk het hele onderwijs doordrongen zou moeten zijn.
Vorig jaar opende een leerling van een Schiedamse middelbare school een Instagram-account  tegen wat hij noemde “linkse indoctrinatie”.  Op allerlei manieren zouden in de lesstof politieke opvattingen aanwezig zijn, die als feiten verkocht worden. Kritiek daarop was volgens hem niet gewenst. Daarmee stelde hij eigenlijk impliciet de vraag aan de orde naar wat die vrijheid van meningsuiting inhoudt. Een kant en klaar liggende set van “linkse” opvattingen en overtuigingen of  de mogelijkheid daar anders over te denken dan gangbare en als correct gezien interpretaties.
Als ik het woord Forum voor Democratie of PVV laat vallen weet iedereen meteen waarover ik het heb. Veel mensen vinden dat met hen het fascisme onze samenleving weer komt
binnenmarcheren. Anderen vinden dat de kritiek op politieke kartels, op het denken over racisme en het onbespreekbaar maken van het vluchtelingenbeleid op zijn minst serieus moet worden genomen.
Vrijheid van meningsuiting betekent, dat verschillende opvattingen naast elkaar kunnen bestaan ook al zijn ze nog zo verschillend, desnoods fout in de ogen van de spraakmakende goegemeente. Eén van de misverstanden hierover is een veel voorkomende interpretatie van het onderscheid, dat de filosoof Berlin maakte tussen negatieve en positieve vrijheid. Het tekort aan positieve vrijheid, bij voorbeeld de scheve inkomensverdeling wordt gebruikt als een aantoonbaar tekort van de negatieve vrijheid, die dit probleem immers niet oplost. Met andere woorden: Erst kommt das Fressen, dan kommt die Moral”.  De negatieve vrijheid zit in die visie  de positieve in de weg. Het  bestrijden van sociaal en ander onrecht wordt niet als een aanvulling op de democratische vrijheidsrechten  gezien.
Een heel merkwaardige interpretatie geeft de politicoloog Oscar Donck in de Volkskrant van afgelopen maandag. Hij zegt, dat vrijheid iets anders is dan de gemakzuchtige, zalige positie van kunnen doen en laten waar je zin in hebt. ”Ik vind, dus ik mag”. Daarom zou volgens hem vrijheid om een constante herijking vragen en om genuanceerde discussies in plaats van alleen roeptoeteren. Volgens mij draait hij hier de zaak waar het om gaat precies om. Vrijheid van meningsuiting is nu juist het recht om te roeptoeteren en het willen herijken van dit recht is een gevaarlijke opening naar censuur en onvrijheid. Vrijheid van meningsuiting leeft van het verkondigen van onzin, humbug, onbewezen kletspraat en noem maar op. En veelal gaat het in discussies eerder om prestige dan om de waarheid. Het is niet anders. Natuurlijk zou je willen dat alle mensen wijs waren. Zoals de dichter Camphuysen in het bekende epigram zegt: Ach, waren alle mensen wijs en wilden daarbij wel, de aerd waer haar een  een Paradijs! Nu isse ze meest een hel. Dat bereik je niet door ze de mond te snoeren. Uiteraard is er de democratisch vastgestelde wet, die de vrijheid in bepaalde gevallen beperkt. Die wet houdt niet de beoordeling van de juistheid van een mening in maar is een kwestie van publieke moraal.  Je kunt mondkapjes dragen een onaanvaardbare inperking van je persoonlijke vrijheid vinden maar de meerderheid vindt de volksgezondheid in dit geval toch net iets belangrijker, dus heb je je er maar aan te houden. Sander Schimmelpenninck gaat in dezelfde krant nog een stapje verder. Hij vindt dat mensen alleen het recht op een mening hebben als ze die kunnen onderbouwen, het liefst met enige ter zake doende expertise. Het argument, dat meningen “onderbouwd” dienen te zijn  wordt in discussies nogal eens gebruikt hoewel het als bewijs voor een gelijk hebben totaal niet opgaat. Want wie bepaalt dat? Natuurlijk valt er met mensen, die niet open staan voor de feiten niet te discussiëren, maar het is toevallig  wel zo, dat mensen  heel verschillend tegen de feiten aan kunnen kijken en dat wat door de een als een heel sterke onderbouwing wordt gezien voor de ander maar een wrak fundament is.
In ieder geval heeft Paula van Manen met haar onderbouwde kritiek op het gepersonaliseerde onderwijs haar baan niet terug. Een geheel belangenvrije discussie zoals de filosoof Habermas voorstond bestaat waarschijnlijk alleen maar in theorie. We zullen het moeten doen met een zekere bereidheid naar elkaar te luisteren en een democratische instelling. Heel voorzichtig dient naar mijn mening omgegaan te worden met het in stelling brengen van het “fascistische gevaar”, hoe mooi de bezorgdheid daarvoor ook is. Schimmelpenninck schrijft: “Het idee dat een leugenachtige of lasterlijke onvolledigheid waarheid wordt, omdat een bepaalde hoeveelheid mensen, die verspreidt, was ooit de hoeksteen van het fascisme’. Wat wil hij hiermee nu eigenlijk zeggen?  Het fascisme kende volgens mij wel meerdere hoekstenen, zoals het falen van de politieke elites om met democratische oplossingen te komen. En je kunt ook zeggen, dat het fascisme een aanleiding zocht om onwelgevallige meningen te vervolgen en te smoren.  De uitleg in het onderdeel Burgerschapskunde, dat  democratische waarden niet vanzelfsprekend zijn, waaraan Paul van Meenen terecht zo’n groot belang  hecht, betekent ongetwijfeld niet, dat hij vindt dat alleen D66-opvattingen verkondigd mogen worden.

Drs. Ben Verkroost - Beteronderwijsnederland.nl / 19-09-2020
(Blogger, socioloog en oud-docent sociologie en arbeidsverhoudingen aan een hogeschool)


6. Blog van: Drs. Ben Verkroost (BON: Beter Onderwijs Nederland) 

Een kritisch boek 

“Wanneer krijgen we weer les” heet het boek, geschreven door Paula van Manen. Dit keer geen lerarenroman met een aan de drank zijnde gefrustreerde hoofdfiguur, maar een kritisch en soms humoristisch verslag van twee jaar ploeteren met een plotseling ingevoerd nieuw onderwijsconcept. Van semester tot semester laat de schrijver de lezer meelopen in de tredmolen van onderwijsvernieuwing in de vorm van personalistisch leren en de poging van haar en haar collega’s om daar iets van te maken. En dat valt niet mee. Behalve dat het concept twijfelachtig is, moet men ook werken met onvoldoende middelen en plotselinge onnavolgbare beleidswijzigingen. Het verhaal is kritisch en soms ronduit sceptisch, maar nergens  negatief of vilein. De schrijver zoekt het waar mogelijk  eerder in  relativering en een milde humor. Zoals in een komische beschrijving van gedoe rond de hapjes op een zo geheten inspirerend avondje met het werkveld. Die stijl en benadering zorgen er  juist  voor dat de boodschap des te helderder binnen komt. De spanning van het verhaal zit hem niet in een abstract kritisch betoog over het nieuwe leren, dat weten we nu wel, maar in weergave van de vertwijfelde poging van leerkrachten, leidinggevenden en ook leerlingen om hier nog iets van te maken. De kritische toon slaat nergens om in negativisme of het afzeiken van mensen in welke positie dan ook. Dat maakt het allemaal heel voorstelbaar,  leerzaam en prettig leesbaar en de lezer mag zijn of haar conclusie trekken. Hier kun je wat mee, zou je zeggen.

De gevolgen voor de schrijver zijn dan ook buiten proportie. De schoolleiding zou juist blij moeten zijn met dit verhaal, maar dat blijkt helaas ook in dit geval een heel naïeve gedachte. Het zijn weer de lange bestuurderstenen, die beschadigd worden en het gevolg is de voorspelbare  formeel juridische reactie, deze beroepsgroep eigen. Onnodige reactie want hier heb je nu juist een heel competent kritisch verhaal uit de barre praktijk. En nog eens goed geschreven ook. Doe er je voordeel mee!

Drs. Ben Verkroost - Beteronderwijsnederland.nl / 15-06-2020
(Blogger, socioloog en oud-docent sociologie en arbeidsverhoudingen aan een hogeschool)


5. Opiniestuk van: Jaap Plaisier (de Volkskrant)

‘Gepersonaliseerd leren’ is de zoveelste belachelijke onderwijshervorming

Telkens weer menen lieden dat het in het onderwijs allemaal radicaal anders moet. Uiteraard zijn dat zelden docenten die fulltime voor de klas staan. Dat blijkt ook weer bij het ROC in (…), betoogt Jaap Plaisier.
 
Wat maakt een goede leraar? De meeste leraren weten het best. Een goede leraar vertelt aanstekelijke verhaaltjes, laat mooie plaatjes en filmpjes zien, zet aan tot denken, geeft duidelijke instructies, herhaalt belangrijke zaken, oefent belangrijke vragen en examens, heeft als het meezit humor, kan goed met kinderen omgaan et cetera. Het toeval wil dat een zestal Nederlandse en Belgische onderzoekers vorig jaar een boek uitbracht waarin wetenschappelijke studies naar effectiviteit in didactiek werden bekeken: Wijze lessen: 12 bouwstenen voor effectieve didactiek (Tim Surma).

Op basis van onderzoek uit de cognitieve psychologie en leereffectiviteitsstudies kwamen ze tot hun twaalf bouwstenen, ‘evidence-based’, waarmee capabele docenten zich gesterkt mogen voelen:
1. Relevante voorkennis wordt geactiveerd;
2. Bij uitleg worden voorbeelden gebruikt;
3. Zowel woord als beeld wordt ingezet;
4. Leerstof wordt in actieve werkvormen verwerkt;
5. Er is een duidelijke, gestructureerde en uitdagende instructie;
6. Er wordt ondersteund bij moeilijke opdrachten;
7. Oefeningen met leerstof worden in de tijd gespreid;
8. Er is afwisseling van oefentypes;
9. Er wordt feedback gegeven die tot denken aanzet;
10. Er wordt achterhaald of de hele klas het begrepen heeft;
11. Leerlingen wordt effectief leren aangeleerd;
12. Er wordt getoetst.

Een beginnende docent moet het allemaal nog onder de knie krijgen, een oudere docent zal wellicht te vaak uit het raam staren en mijmeren over zijn ondergewaardeerde leven. Maar dat deze bouwstenen de basis zijn voor effectief onderwijs, dat kan elke docent bevestigen. Dat klaslokalen, lessen en docenten daarbij onmisbaar zijn, dat spreekt voor zich. Toch zijn er telkens weer lieden die menen dat het allemaal radicaal anders moet. Uiteraard zijn dat zelden docenten die fulltime voor de klas staan, maar omhooggevallen managers of bureaucraten, of anders zweverige types die geen orde kunnen houden.
 
Gehakt
De commissie Dijsselbloem maakte in 2008 gehakt van de vele onderwijsvernieuwingen uit de vorige eeuw die zonder enige wetenschappelijke onderbouwing waren ingevoerd, met desastreuze gevolgen. Bastiaan Bommeljé somde ze laatst in de Volkskrant nog eens op: ‘Middenschool (mislukking), basisvorming (echec), studiehuis (fiasco), Tweede Fase (catastrofe), competentiegericht leren (cataclysme) en de liquidatie van de mavo voor het vmbo-debacle.’ Ongetwijfeld kunnen we er binnenkort aan toevoegen het leren in ‘leerstijlen’, het ‘differentiëren’, en de mythe dat een leerling ‘eigenaar’ moet zijn van zijn eigen leerproces. Modieus geklets dat men helaas overal aan moet horen, ook bij de Inspectie van het Onderwijs en op vele scholen, want het stikt nu eenmaal van de warhoofden in deze wereld.
Ondergetekende maakte op een school mee dat een ‘Commissie Didactiek’ een bekend filmpje van Ken Robinson (‘Do schools kill creativity?’ – meest bekeken TED Talk ooit) aan het docentenkorps liet zien en meldde dat het roer radicaal om moest. ‘De tijden veranderen, leerlingen veranderen, de maatschappij verandert’, zo werd ons verteld, en ‘Wij moeten ook veranderen, dat moet gewoon! We moeten minder gericht zijn op het hoofd, meer op hart en handen!’
Het ‘hoofd, hart en handen’-concept dat men wilde opleggen, was afkomstig van een van de vele onderwijsgoeroes uit de 19de eeuw. Het geklets van Ken Robinson is door wetenschappers inmiddels onderuitgehaald, want het tegendeel van zijn these is waar.
 
Naar de knoppen
Nu blijkt er dus een roc in ons land te zijn dat graag een generatie studenten naar de knoppen helpt. Namelijk het opleidingscentrum in (…). Ze hebben daar bedacht dat leerlingen voortaan ‘gepersonaliseerd’ moeten leren. Lessen werden afgeschaft, zo lazen we in deze krant, studenten leren zelfstandig aan leerdoelen, docenten zijn ‘leercoach’ geworden. In De Gelderlander lezen we: ‘In het schooljaar 2017-2018 werden voor vierhonderd studenten, onder meer in opleiding tot onderwijsassistent en pedagogisch medewerker voor de kinderopvang, voor het eerst klassikale lessen grotendeels ingeruild voor zelfstandig leren en flexibel werken.’ De docent die er een kritisch boek over schreef, Paula van Manen, is op non-actief gesteld.
Moge dit allemaal min of meer kloppen, dan is dat gezien de geschiedenis der onderwijshervormingen, en het belachelijke concept van ‘gepersonaliseerd leren’, uiteraard schandelijk. Zonder twijfel kan gesteld worden dat niet de docent maar de schoolleiding van het ROC te (…) op non-actief gesteld dient te worden. Een mooie taak voor het college van bestuur en de raad van toezicht aldaar. Als die een knip voor de neus waard zijn, doen ze dat nog deze week.
 
Jaap Plasier – Volkskrant.nl / 28-1-2020
(Columnist, publicist, docent aardrijkskunde en geograaf)


4. Blog van: Dr. Pedro De Bruyckere (Onderzoekonderwijs.net - website van Blogcollectief Onderzoek Onderwijs) 

"Wanneer krijgen we weer les?"

Vorige week ontstond deining over een kritisch onderwijsboek dat tot schorsing van de auteur Paula van Manen leidde. Het boek beschrijft de invoering van gepersonaliseerd onderwijs in een opleiding binnen het ROC waar de auteur werkt en is een echte sleutelroman. Het kost iemand niet veel moeite om Agora te herkennen als de 'Limburgse school met mooie kunstwerken' of Kunskapsskolan als het Zweede Pippi-model. De reden van de schorsing zou zijn dat zo makkelijk als je deze modellen kan herkennen, zo makkelijk de collega's ook zichzelf in het boek zouden terugvinden.
 
Want als de reden zou zijn dat de schrijfster te kritisch is, dan is dit mijns inziens onterecht. Ik vreesde vooraf een klaagroman te zullen lezen van een conservatieve leraar – het bestaat -, maar las in de plaats daarvan vooral een herkenbaar relaas over de invoer van een onderwijsaanpak met vallen en opstaan. Top-down beslissingen met een bottom up sausje, de vele goodwill bij docenten terwijl leerlingen en ouders meer moeite lijken te hebben met veranderingen waar ze niet voor gekozen hebben, en het vele, vele werk dat verandering kost. Oh, en de liefde voor de leerlingen, de enorme liefde en verantwoordelijkheid bij de docenten.
 
Gaandeweg wordt de kritiek in het boek groter. Niet omdat de auteur en haar collega’s er niet in geloofden, maar omdat plannen onverwacht veranderen, verantwoordelijken verdwijnen, de werkdruk loodzwaar wordt en… omdat ze zien hoe leerlingen ook maar mensen in ontwikkeling blijken die niet allemaal zo vlot met verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces leren omgaan. De twijfel wordt nog groter omdat men merkt dat de diepgang meer en meer verdwijnt en een steeds grotere groep leervertraging oploopt in ruil voor, tja, in ruil voor wat?
 
Het is geen wetenschappelijk boek, er zijn geen noten, geen afstand. Dat laatste is tegelijk de meerwaarde, het is een persoonlijk relaas van een onderwijsvernieuwing. Tegelijk is het een mooie waarschuwing voor mogelijke (denk)fouten die soms ook uit wetenschappelijke literatuur naar boven komen. Al raad ik het boek ook aan wetenschappers aan die mooie ideeën hebben.
 
De meest pijnlijke passage uit het boek voor mij is als de schrijfster vertwijfeld bedenkt dat zij en haar collega’s betaald worden om telkens twee keer per dag zelf en twee keer per dag met hun leerlingen over de gevoelens bij alles te praten bij een bordmoment met smileys, terwijl na een tijdje niemand echt nog weet waarom.
 
Het is misschien mijn persoonlijke dada aan het worden, maar mij valt in het boek op hoe er gemorst wordt met leertijd vanuit een naïef idee dat kinderen spontaan, intrinsiek gemotiveerd zullen beginnen leren als ze maar keuzes krijgen. De praktijk is dat in onderwijscurricula er soms dingen gewoon moeten waar leerlingen weinig in zien en dat dan de enige keuze wordt wanneer je iets doet. En dat kan tot uitstelgedrag leiden. Zeker als de verlokkingen van zaken die niks met leren te maken hebben op je laptop of die eeuwige telefoon, behoorlijk groot zijn en het vlees vaak te zwak blijkt.
 
Wie een schandaalboek verwacht, zal teleurgesteld zijn. Voor wie over onderwijs en onderwijsvernieuwing denkt, is het daarentegen wel degelijk een aanrader. En nee, het boek gaat echt niet over jou of jou… Echt niet…
 
Dr. Pedro De Bruyckere - Onderzoekonderwijs.net / 23-01-2020
(Blogger, publicist, docent en onderzoeker aan de Universiteit Leiden) 
 

3. Bijdrage van: Peter Kwint (SP)

Inbreng van Peter Kwint (SP) tijdens een overleg over 'Sociale veiligheid in het onderwijs' van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met de onderwijsministers Van Engelshoven en Slob.

Let op: in dit kader wordt alleen het deel over de schorsing n.a.v. het verschijnen van mijn boek weergegeven. De volledige tekst is te vinden in Kamerstuk 29240-118:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2019Z14945&did=2020D02771 

Sociale veiligheid in het onderwijs - Tweede Kamer 

(…) 

Tevens ben ik het buitensporig eens met wat de heer Beertema zei over de op non-actief gestelde mbo-docent in (…). Het is werkelijk bespottelijk dat wanneer je op een hele nette manier je kritiek uit op de gemaakte keuzes van je onderwijsinstelling, de eerste reactie van de onderwijsinstelling dan toch vooral is om degene die het probleem meldt de deur uit te werken, in plaats van het probleem dat gemeld wordt de deur uit te werken. 

(…) 

Peter Kwint - Kamerstuk 29240-118 / 22-1-2020 

(Studeerde filosofie en politicologie, werkte in de gehandicaptenzorg, was gemeenteraadslid in Amsterdam en is sinds 2017 actief in de Tweede Kamer namens de SP)


2. Bijdrage van: Harm Beertema (PVV)

NB Inbreng van Harm Beertema (PVV)  tijdens een overleg over 'Sociale veiligheid in het onderwijs' van de vaste commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap met de onderwijsministers Van Engelshoven en Slob. In dit kader wordt alleen het deel over de schorsing n.a.v. het verschijnen van mijn boek weergegeven. De volledige tekst is te vinden in Kamerstuk 29240-118:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2019Z14945&did=2020D02771

Sociale veiligheid in het onderwijs - Tweede Kamer

(…) 

Voorzitter, het laatste punt. De Minister zegt op pagina 4 dat brief nr. 108, zoals die heet, terecht is herdrukt. Een docent werkt niet alleen aan de sociale veiligheid van leerlingen, ook de leraar zelf dient bescherming tegen geweld en intimidatie van leerlingen en ouders. U moet weten dat heel veel leraren wakker liggen van intimidatie door hun leidinggevende, door hun bestuurders zelfs. Vorige week is een docent, verbonden aan ROC (…), geschorst omdat zij het gewaagd had om in een fictief verhaal kritisch te zijn op de geïntroduceerde lesmethode die daar in 2017 geïntroduceerd is. Gepersonaliseerd onderwijs, heet het daar. Het lijkt een variant te zijn, of het is een variant op het competentiegestuurd onderwijs, een onderwijsconcept dat al tien jaar geleden is gedebunkt als totaal ineffectief, een methode die alleen maar goed uitkomt voor de scholen omdat ze 70 leerlingen in een lokaal zonder muren kunnen zetten, allemaal achter hun pc’tje met een gepersonaliseerd leertrajectje. Ik heb het vijftien jaar geleden meegemaakt. Ik werd van leraar gedegradeerd tot coach en ik moest daar rondlopen om de leerlingen te bewegen zelf ontdekkend te leren, in plaats van porno te kijken, achterlijke spelletjes te spelen en elkaar dwars te zitten. Dat was de vorm van onderwijs waarover we het hier hebben. 

Op de een of andere manier is er toch weer Tweede Kamer, vergaderjaar 2019–2020, 29 240, nr. 118 6 een nieuwe generatie onderwijszieners opgekomen in de ROC's die het heel anders gaat doen, heel nieuw. En ja hoor, ze vinden het competentiegestuurd onderwijs uit. Terecht heeft deze lerares hiertegen bezwaar gemaakt, op een hele fatsoenlijke manier: in een boekje waarin alles anoniem is en fictief is opgeschreven. Toch hebben deze bestuurders, de arrogantie ten top, besloten om deze mevrouw aan de dijk te zetten. Dit soort leraren moet je koesteren. Als je dit soort grote, meeslepende onderwijsvernieuwingen wilt beginnen, zorg dan alsjeblieft dat je je eigen kritiek organiseert, in plaats van iedereen die zijn mond opendoet, eruit te pleuren – want daar komt het gewoon op neer – met de opmerking «u heeft onze spelregels overtreden». Ik zit me daar heel boos over te maken, voorzitter. Hier moet iets aan gebeuren. 

(…) 

Ik ga afronden met een vraag. Dit is onze verantwoordelijkheid. De Minister gaat natuurlijk antwoorden «we gaan er niet over», want er is een scheiding tussen scholen en het ministerie. Wat mij betreft is die veel te scherp. Hier zou u toch in moeten treden, niet eens direct met een aanwijzing. Maar ga in gesprek als volwassen mensen onder elkaar en vraag deze mensen om op hun schreden terug te keren en die dappere lerares gewoon weer aan te nemen. Overigens, u volgt mijn tweets natuurlijk. Dat doet u elke dag. 

(…) 

In een van mijn tweets heb ik verwezen naar reacties van leerlingen in de Gelderlander. Die getuigen ervan dat deze lerares gewoon gelijk heeft, en het oordeel van die leerlingen vind ik nog veel belangrijker. Dank u wel, voorzitter. 

(…) 

Harm Beertema - Kamerstuk 29240-118 / 22-1-2020 

(Is 34 jaar leraar Nederland geweest, was bestuurslid van Beter Onderwijs Nederland (BON) en statenlid (Zuid-Holland), sinds 2010 lid van de Tweede Kamer namens de Partij voor de Vrijheid) 

1. Blog van: Dr. Pedro De Bruyckere (X, Y of Einstein? De blog van Pedro De Bruyckere over onderwijs, jongeren, cultuur en media) 

Het Streisand effect in het onderwijs

Toen Barbara Streisand wilde voorkomen dat een foto van haar huis gepubliceerd werd, had dit tot gevolg dat veel media schreven over deze zaak en daarbij... de gewraakte foto van haar huis publiceerden.

Volgens Wikipedia leverde dat het streisandeffect op: "Het streisandeffect is het verschijnsel dat pogingen van een persoon of instantie om informatie te verbergen of te verwijderen juist de aandacht op die informatie vestigen."

Gisteren heeft een school in Nederland dit effect aan den lijve ondervonden. Vorig jaar schreef een van de docenten een sleutelroman over de invoering van gepersonaliseerd onderwijs binnen haar instelling. Die docente werd nu daarom geschorst. Dit leverde een artikel in de Gelderlander op en tweets... veel tweets. 

De eerste die ik zelf zag was direct van Dirk Van Damme: "Heel erg wanneer pedagogische doctrines -in dit geval dan nog wetenschappelijk achterhaalde- dienen om docenten te de-professionaliseren en te verbieden kritisch na te denken."

Het werd ondertussen een echte sneeuwbal die komende week zal culmineren in parlementaire vragen. Tweet van Paula van Meenen: "Aangemeld voor vragenuur as dinsdag. Docent ROC (...) geschorst na kritisch boek over lesmethode."

Los van de zaak, die in feite zeker deels rond privacy zou draaien, zit de school nu in een storm die ze echt niet wil waarbij andere media het verhaal overnemen.

Dr. Pedro De Bruyckere - pedrodebruyckere.blog / 18-01-2020
(Blogger, publicist, docent en onderzoeker aan de Universiteit Leiden) 

Terug naar de startpagina: HOME